Ай-Балык
Ай-Балык (орустап Рыбалка ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Майманыҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Ай-Балык | |
|---|---|
| орустап Рыбалка | |
| 51°55′03″ с. ш. 85°51′36″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Майма |
| Јурт јеезе | Майманыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 255[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗62[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 88 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649100 |
| АТТК-ныҥ коды | 84215830005 |
| МТТК-ныҥ коды | 84615430121 |
|
|
|
.svg)
Этимологиязы тӱзедер
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Географиязы тӱзедер
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, Эрмендӱ ле Суску јурттардыҥ ортозында, Чуйдыҥ трагыныҥ 452 км, Кадын сууныҥ оҥ јарадында турат. Јурттыҥ турган јери тыҥ ла кызык эмес, бир келтейинде Кадынныҥ јарады, оҥ јанында койу агашка бӱркеткен каскак таштарлу кыр. Кырлар бийик эмес те болзо, кайыр. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 255 метрге бийик[1].
Климады тӱзедер
Климады орто-континентал. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ айы-кӱни эмеш јымжак, кышкыда кары јаан, тыҥ салкиндар болбойт, ыжык јерде турат, је Кадыннаҥ соок јыбар база болот. Кышкыда Кадын суу јаҥар аҥдыҥ учында тошло туй бӱркеле берет, тош кечире јол ачылат. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[5].
Аҥ-куштары тӱзедер
Майма аймак Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк јанында јадат, кӧп саба јурттары Кадын сууны јакалай турат, айландыра кырларда ла јалаҥдарында оок аҥдар јӱрет: јоонмойын, агас, кӧрӱк, сарас, койон, кӱрӱк, тийиҥ, јараа, калазак. Јаан аҥдар туштабайт, кижиниҥ јуугынаҥ олор ырада тайгалар јаар јӱре берген, је кезикте кеткин эликтер одор бедиреп келер аргалу. Тӱлкӱ аш салынган кыраларда чычкандап јӱрет. Сууда јӱрер камду, кумдус, суузар кезем астаган[6]. Кезик куштардыҥ тоозы астап, Кызыл бичикке де киргени бар, ол барынтычы куштардаҥ кӧп сабазы: шоҥкор, ала-ылаачын, мечиртке, ӱкӱ[7]. Оок куштар ол каргаа, саҥыскан, тарал, кӧктийек, кӱӱк, кас, турна, бӧднӧ, чай, кӱртӱк, томыртка[8].
Ӧзӱмдери тӱзедер
Айландыра кырлары, кайалары агашла бӱркелген, кайыҥ, карагай, јойгон, аспак, тал, терек агаштар ӧзӧт. Јурт сол јанынаҥ Кадын ла оҥ јанынаҥ кайа ташту кырдыҥ ортозында кызык јерде турат. Јылу учун мында јулукту агаштардаҥ алама, груша, слива, јодро, беле ӧзот, ого коштой маала да ажы јакшы тӱжӱм берет. Јери кара тобрак, кыжы јылу, јай кыска да болзо, кӱске јетире садтыҥ ӧзӱмдери чечектеп, тӱжӱми быжа берет. Бу аймакта јайыла јерлик јиилектер база јакшы бӱдет калба (кижи јаткан јерлерде кадыра ӱзӱп салган) каа-јаа ла туштайт, уй-кӧс, јерјиилек. чычырана, бороҥот, тожла. Эрте јаста кандык, калаш-чечек, јонјолой, саргай, маҥыр балдарды витаминле сӱӱндирет[9].
Јери ле јолдоры тӱзедер
Јуртта 6 ором: Дачалу, Чуйдыҥ, Кырлу кош ором, Дачалу кош ором, Ташту кош ором, Чуйдыҥ кош оромы.
| Ай-Балык јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Аймактыҥ тӧс јери Майма | 14 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 22 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 110 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3800 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 451,6 км-деҥ | 0 км |
Тӱӱкизи тӱзедер
Јурт 1880 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јон тӱзедер
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008[10] | 2009[10] | 2010[11] | 2011[12] | 2012[12] | 2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[2] |
| 41 | ↗52 | ↘43 | →43 | ↘39 | ↗41 | ↗49 | ↗52 | ↗62 |
Ук-калыктары тӱзедер
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 51 кижи болгон, олордыҥ 88 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Инфраструктуразы тӱзедер
- јурттыҥ клубы;
- магазин;
- ашкана;
- «Меркит» алтай аш-курсактыҥ ашканазы, музей;
- конор тура;
- турбаза;
- СТО;
- АЗС.
Экономиказы тӱзедер
Таҥынаҥ ээлемдер. Маала салар, мал азыраар, адару тудар. Туризм.
Кереестер тӱзедер
Тӱӱкилик тӱзедер
Археологиялык тӱзедер
Ар-бӱткендик тӱзедер
- Байлу туу Бабырган
- Аржан суу. Калбалуныҥ, Ман-Јӱректиҥ тоҥмокторы.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Јарлу улузы тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ 1,0 1,1 Рыбалка (Ай-Балык)
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
- ↑ Майма. Климат[1]
- ↑ Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ "Кучин флора и фауна>Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001
- ↑ 10,0 10,1 Майминский район. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.