"Урсул (Кадынныҥ кош суузы)": Версиялардыҥ башкаланганы

Толынты кырылды Толынты кожулды
Тӱзедӱде јартамал јок
Јолдык 24:
'''Урсу́л'''<ref name="ударение">{{СНГОСНГ|401}}</ref> — [[Россия|Россия]] Федерацияда Алтай Республиканыҥ суузы. Јоло ло Кайырлыктыҥ суулары биригип, Урсул суу башталат. Оҥдой аймактын јериле агып, Кадын сууга сол јанынаҥ кирет.
 
== Физико-географиялык темдектери ==
[[Файл:Онгудай. Река Урсул..jpg|слева|мини|Онгудай. Река Урсул.]]
 
[[Урсул]] Јоло ло Кайырлыктын суулары биригип, Ондой аймактыҥ јериле агып, [[Кадын]] сууга сол јанынаҥ кирет. Сууныҥ узуны 119  км, суу јуур площади  — 3710 км²<ref name="ГВР">{{ГВР|187696|Урсул (Ело, Бол. Аргем)}}</ref>. [[Теректинский хребет|Теректӱниҥ сындарынаҥ агып тӱшкен суулардаҥ башталат]]. Јаҥмырдыҥ, кардыҥ сууларыла толот. Урсул башталганынаҥ ала [[Оҥдой]]го јетире 32  км. Тузаланган сууныҥ кеми —
16,8 м³/с<ref>{{cite web|url = http://www.r-arcticnet.sr.unh.edu/v4.0/ViewPoint.pl?Point=6697|title = Ursul At Onguday|website = Статистика на сайте R-ArcticNET|accessdate = 2013-01-25|archiveurl = https://www.webcitation.org/6E904DnZ2?url=http://www.r-arcticnet.sr.unh.edu/v4.0/ViewPoint.pl?Point=6697|archivedate = 2013-02-03|deadlink = no}}</ref>.
Урсулдыҥ ӱстӱги агынында јаан эмес суулар кожулат. Туйакту, Карагол, Ӧлӧти ичиле сууныҥ агыны токыналу. Урсулдыҥ алтыгы агыны каскак кырлардыҥ ортозыла агат, чакпынду, тӱрген учун, мында спортивный сплавла маргаандар ӧдӧт. Урсул  — Кадын деп маршрут (4 категория сложности) Туулу Алтайда јарлу.
 
 
== Археологиялык кереестер ==
Муҥ јылдардын туркунына Урсулды јараттай кӧп укту албаты јуртаган. Олордын кийнинен кӧп тоолу корумдар арткан. Бу корумдардаҥ јебрен мӧнкӱлер ле јӱзӱн-јӱӱр эдимдер ( таш маскалар, сӧӧктӧҥ эткен кӱректер, айак-казан, каҥзалар ) табылган. Ого коштой јарангыштар (сӧӧктӧҥ эткен јӱстӱк, кӱлердеҥ эткен кӧп јарангыштар, карчагала сарлыктын сӧӧгинеҥ эдилген јарангыш-амулеттер) табылган. Табылган , кижиниҥ арткан-калган сӧӧктӧринеҥ кӧргӧндӧ, јебрен улус бийик сынду, талааркак оборлу, јалбак маҥдайлу, коҥжок тумчукту болгылаган. Урсулла кош суулары јараттай ширтелген кӧп корумдар [[Каракольская культура|каракольский культуракультурага]]га келижет.
 
Урсулды јараттай кӧп јебрен субактардын орды арткан.
 
Урсулдын бажында,[[Онгудайский район|Онкудай аймакаймакта]]та јебрен јурт [[Кара-Бом]] баар.
<ref>''Деревянко А. П., Петрин В. Т., Рыбин Е. П.'' {{cite web|url = http://www.altaiinter.info/project/culture/Cronology/Stone%20Age/Kara-Bom/kara01.htm|deadlink = yes|title = Характер перехода от мустье к палеолиту на Алтае (по материалам стоянки Кара-Бом)|accessdate = 2014-11-03|archiveurl = https://web.archive.org/web/20171021162829/http://www.altaiinter.info/project/culture/Cronology/Stone%20Age/Kara-Bom/kara01.htm|archivedate = 2017-10-21}} Археология, этнография и антропология Евразии. — 2000. — № 2 (2). — С. 33—52</ref>.
Каракол суунын учында база јебрен, таш чактын эрте ӧйиниҥ јурты бар [[Усть-Каракол]], ол орто плейцетонныҥ экинчи јарымыла темдектелет (282-133282—133 тыс. л. н.), Кара-бом  — ӱстӱги плейцетонныҥ баштапкы јарымына келижет ( 120-50 тыс.л.н.)
<ref>{{cite web|author = |url = http://hist-phil.ru/publications/7487_Traditsii.pdf |title = ''Деревянко А. П.'', ''Шуньков М. В.'' Развитие палеолитических традиций на Алтае и проблема становления человека современного вида. Преемственность и трансформации в древних и средневековых обществах по археологическими антропологическим данным // Традиции и инновации в истории и культуре, 2015 |lang = ru |website = hist-phil.ru |date = |accessdate = 2019-07-29 |deadlink = no}}</ref>.
 
Јолдык 48:
* 17 км: [[Кичинек Ӱлегем]] (оҥ)
* Ијегем (сол)
* 24 км: [[Ӧлӧтӱ (Урсулдын кош суузы)|Ӧлӧтӱ]]
* Куркыйра (сол)
* Карышкан (оҥ)
* 30 км: [[Талду ( Урсулдыҥ алтыгы ,сол, кош суузы )|Талду]]
* Онкудайка (оҥ)
* 39 км: [[Шибилик (Урсулдыҥ оҥ, кош суузы)|Шибилик]]
* 40 км: [[Шашыкман (Шашыкман)|суу]] (сол)
* 45 км: [[Короты]] (сол)
* 50 км: [[Каракол (Урсулдын оҥ, кош суузы)|Каракол]]
* 59 км: [[Туйакты (суу)|Туйакты]] (сол)
* 64 км: [[Шибилик]] (оҥ)
Јолдык 62:
* 74 км: [[Кеҥи (суу)|Кеҥи]] (сол)
* Алтыгы Айры (оҥ)
* Ӱстӱги Айры (оҥ)
* 86 км: [[Кайырлык]] (он)
* 89 км: [[Тобоотой]] (сол)
* Јонкулак (сол)
* Јанјула (сол)
* 105 км: [[Таркатту (Урсулдын оҥ, кош суузы)|Таркатту]]
* Бӧрӧзӧк (сол)
* 114 км: [[Угар (кош суу)|Угар]]
Јолдык 73:
* Кичинек Аркем (оҥ)
 
== Урсул тергеелик суу реестрда ==
Тергеелик суу реестердин бергениле Урсул ӱстӱги Обьтыҥ бассейновый округына кирет, суула колбоолу јуртээлемдик иштер ӧткӱрер суу участогы Кадын, Урсулдыҥ суу подбассейини Бия ла Кадын суулар. Суу бассейини ӱстӱги Обь, Иртыш сууга кожылганына јетире.а<ref name="ГВР"/>.
 
== Јуруктыҥ кӧмзӧзи ==