Карский талай
Ка́рский талай (орустап Карское море) — Тӱндӱк Соок Теҥистиҥ јакалай талайы. Тереҥи — 620 метр. Текши јери 893 400 км². Талайга јаан суулардаҥ Оп (суу) ла Энесай (суу) кирет[1].
Этимологиязы тӱзедер
Озодо талайдыҥ адыНярзомский (Нарземский) болгон — 1601 јылда Леонтий Шубин (Плехана) деп Архангельский областьтыҥ Пинега деп јердиҥ јорыкчызыныҥ куучынында (Мангазея јаар јорык) мынайда бичилген. Онойдо ок 1630 јылда Палицын Андрей Фёдорович бичиген баштану бичикте (орустап челобитная) Тӱндӱк талай (нидерл. Noordzee орустап Северное море) деп адалган. Эдвард Уэлстиҥ картазында (Эдварда Уэллса) оны Татар талай деп бичийт. «Карская» деп атла Байдарацкий губаны адаган болгон, ого кирген Кара деп сууныҥ адыла (река Кара)[2][3]. В.Ю.Визениҥ айтканыла, сууныҥ ады ненец тилде «харе» — тошту деп сӧстӧҥ барган, орустап торосистый лёд)[4]. Голландец Н. Витсен талайды Ледяной, француз Ж. Кампредон дезе Ледовитый деп адайт, ол ненец сӧскӧ келижет[5].
Баштапкы катап талай «Карский» деп В. М. Селифонтовтыҥ картазында 1736 јылда кӧргӱзилген, бу карта Улу Тӱндӱк (Великая Северная экспедиция) экспедицияда Двинско-Обской отрядтыҥ ижиниҥ турулталарыла тургузылган[6].
Географиязы тӱзедер
Талай Евразияныҥ тӱндӱк јаказында јадат, мындагы ортолыктар: Вайгач, Новая Земля, Земля Франца-Иосифа, Северная Земля, Гейберга. Талайдыҥ тӱндӱк јанында Земля Визе бар — бу ортолык 1924 јылда (теоретически) ачылган. Онойдо ок талайда острова Арктического института, острова Известий ЦИК деп ортолыктар бар.
Кайда јадат тӱзедер
Тӱбиниҥ рельефы тӱзедер
Гидрологиязы тӱзедер
Температуразы ла тузы тӱзедер
Экологиязы тӱзедер
Аҥ-кужы, ӧзӱмдери тӱзедер
Тӱӱкизи тӱзедер
Палеотӱӱкизи тӱзедер
Талайла јӱрериниҥ башталганы тӱзедер
Талайла јӱрерин уулалтканы тӱзедер
Карский экспедициялар тӱзедер
Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу ӧйинде јуу-согуштар тӱзедер
Ээлемде тузаланыш тӱзедер
Керептер јӱрер айалга тӱзедер
Тузалу казынтылар тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ Ӱлекер:ВТ-МЭСБЕ
- ↑ Белов, 1956, с. 110, 119-120, 122.
- ↑ Никифоров, Шпайхер, 1973.
- ↑ Визе, 1939, с. 180.
- ↑ Белов, 1956, с. 219, 239.
- ↑ Белов, 1956, с. 279.