Гез, Андреа
Андреа Миа Гез (английлап Andrea Mia Ghez; 1965 јылда кичӱ изӱ айдыҥ 16-чы кӱнинде Нью-Йоркто чыккан) — американ билимчи-астроном, астрофизикада билимчи, Нобельдиҥ физикала сыйыныҥ лауреады (2020). Философияныҥ докторы (1992), Лос-Анджелесте калифорний университеттиҥ профессоры, 1994 јылдаҥ ала ондо иштейт. США-ныҥ Национал билим академиязыныҥ турчызы[1], Американ философия биригӱниҥ турчызы (2012)[2]. Мак-Артурдыҥ стипендиады, Крафордтыҥ лауреады.
| Андреа Гез | |
|---|---|
 | |
| Энедеҥ чыгарда ады | английлап Andrea Mia Ghez |
| Чыккан ӧйи | кичӱ изӱ айдыҥ 16 кӱни 1965 (58 јаш) |
| Чыккан јери | |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | астроном, преподаватель университета, математик, учёный |
| Кайралдары ла премиялары |
 |
| Сайт | astro.ucla.edu/~ghez/ |
Биографиязы тӱзедер
Сюзен Гезтиҥ билезинде чыккан (кыс ӧбӧкӧзи Гейтон, 1937), Ирландияныҥ католиктеринеҥ, адазы Джильберт Гез (1938—2015) — Римде чыккан еврей кижи[3][4][5]. Джильберт Гезтиҥ ада-энези Эльзи Маркс ла Генри Гез де Кастельнуово Италиядаҥ качып кӧчкӧндӧр. Рассалык јасакты јуу ӧйинде јӧптӧӧрдӧ, Андреаныҥ билези Нью-Йорк јаар кӧчкӧн.[3]
Јаш тужы Чикагодо ӧткӧн, оыҥ адазы Рузвельттиҥ университединде, бизнестиҥ школында экономиканыҥ профессоры болгон, энези дезе — Чикагодо университетте ренессанстыҥ бирлигинде художественный музейдиҥ башкараачызы болгон[6][7]. Озо баштап Андреа Гез математикага ӱренген, је ойто физика деп специальностько кӧчкӧн[8]. 1987 јылда ол Массачусетстиҥ технологиялык институдында физикала бакалаврдыҥ адын алган. 1992 јылда Гез Калифорнийский технологический институтта философияныҥ докторы боло берген. Эмди ле ол Лос-Анджелесте Калифорний университеттиҥ физика ла астрономияныҥ кафедразында иштейт, 1994 јылдаҥ ала Американ кеендик ле билим академиязыныҥ турчызы.
1998 јылдаҥ ала Райнхард Генцель башкарган астрофизикалык группазы ла Андреа Гез, кажызы ла алдынаҥ бойы шиҥжӱлӱ иштер ӧткӱргендер (бой-бойынаҥ камааны јок) олор тузаланган технологияларында Јердиҥ атмосферазы кыйыжып турганын тӱзедери јанынаҥ болгон, технология ажыра бистиҥ галактикада чике ортозында јаан Кара Ойык бар болгонын тапкан, ол Кара Ойык Кӱннеҥ 4 миллион катап јаан. Андреа Гез Кектиҥ Гаваиде обсерваториязында шиҥдеер иштер ӧткӱрген, Райнхард Генцель дезе Европейский тӱштӱк обсерваторияда (ESO), база Ла-Силья деп обсерваторияда, Чилиде. Бу шиҥжӱ иштери учун ол Нобельдиҥ физикала сыйын алган — «Бистиҥ галактиканыҥ ортозында сӱрекей јаан объект тапкан учун», Райнхард Генцель, Роджер Пенроуз деп улусла кожо бу сыйды алган. Нолбельдиҥ сыйын бу билимчилерге «Кара Ойыктардыҥ бӱткени текши теория относительностинеҥ табылганыныҥ ачылтазы учун берилген»[9]. Андреа Гез јӱс кире рецензиялык иштердиҥ авторы. Андреаныҥ эжи — Том Латуретт, геолог, «RAND (корпорация) RAND» деп корпорацияныҥ ишчизи. Олор эки уулду — Эван (2001 јылдыҥ), Майлз (2005 јылдыҥ) Андреа Гез јӱзерге сӱӱйт[10].
Кайралдары тӱзедер
- Энни Кэннонныҥ сыйы (1994)[11];
- Паккардтыҥ стипендиязы (1996)[12];
- Ньютона Лэйси Пирстиҥ сыйы (1998)[11];
- Дисковер деп журналда 20 кижиниҥ тоозына кирген: 20 Young Scientists to Watch «Discover» (2000)[13];
- МакАртурдыҥ стипендиязы (2008)[14];
- [Крафордтыҥ сыйы (2012)[15];
- Нобельдиҥ физикала сыйы (2020);
- Слоунныҥ сыйы.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
-
Андреа Гезтиҥ ӧмӧлигиниҥ формулалу плакады, 2009
Ајарулар тӱзедер
- ↑ Andrea Ghez Elected to National Academy of Sciences (англ.). NASA. Дата обращения: тулаан айдыҥ 20 кӱни, 2004. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 1 кӱни, 2004 јыл.
- ↑ APS Member History
- ↑ 3,0 3,1 Gilbert Ghez Obituary
- ↑ Rivista «Hazman Veharaion — Il Tempo e l’Idea» (2019)
- ↑ Susanne Ghez: Oral History
- ↑ CCS Bard: Susanne Ghez
- ↑ Gray Center for Arts and Inquiry
- ↑ Linda Copman. Zeroing in on Black Holes (англ.) (недоступная ссылка). "W. M. Keck Observatory". Дата обращения: сыгын айдыҥ 23 кӱни, 2009. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2011 јыл.
- ↑ The Nobel Prize in Physics 2020 (англ.). NobelPrize.org. Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 6 кӱни, 2020.
- ↑ Poster Project Biographies
- ↑ 11,0 11,1 Annie J. Cannon Award in Astronomy (англ.). American Astronomical Society. Дата обращения: тулаан айдыҥ 20 кӱни, 2008. Архивировано кочкор айдыҥ 28 кӱни, 2008 јыл.
- ↑ Packard Fellows – Sorted by Award Year: 1996 (англ.). University of Virginia. Дата обращения: тулаан айдыҥ 20 кӱни, 2008. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 3 кӱни, 2007 јыл.
- ↑ 20 Young Scientists to Watch (англ.). "Discover Magazine". Дата обращения: тулаан айдыҥ 6 кӱни, 2008.
- ↑ UCLA astronomer Andrea Ghez named a 2008 MacArthur Fellow (англ.). UCLA. Дата обращения: сыгын айдыҥ 23 кӱни, 2008. Архивировано сыгын айдыҥ 24 кӱни, 2008 јыл.
- ↑ The Crafoord Prize in Mathematics 2012 and The Crafoord Prize in Astronomy 2012 (англ.) (недоступная ссылка). Crafoord Prize. Дата обращения: чаган айдыҥ 19 кӱни, 2012. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 0655 јыл.