Корымду
Корымду (орустап Курунда) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Кӧксу-Оозыныҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Корымду | |
|---|---|
| орустап Курунда | |
 | |
| 50°19′21″ с. ш. 85°45′56″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Кӧксу-Оозы |
| Јурт јеезе | Кӧксу-Оозыныҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 1169[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗216[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | алтайлар 100 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649474 |
| АТТК-ныҥ коды | 84240875006 |
| МТТК-ныҥ коды | 84640475131 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы тӱзедер
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Географиязы тӱзедер
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш јанында, Сайлугемниҥ, Кадын-Бажы Ӱч-Сӱмердиҥ, Теректиниҥ, Ыйыктуныҥ, Тӧгӧриктиҥ сындарыныҥ эдегинде, Оймонныҥ чӧлинде, Корымду сууныҥ јарадында турат. Кырдыҥ эдегинде эптӱ јер(смотровая площадка) бар, оноҥ Ӱч-Сӱмердиҥ тошту сӱӱрилери кӱнге мызылдаганы айас кӱнде јарт кӧрӱнет. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1169 метрге бийик[1].
Климады тӱзедер
Климады орто-континентал. Казак чӧлдӧрдӧҥ јылу салкындар, изӱ кей келип, айдыҥ-кӱнниҥ айалгаларын кубултар аргалу. Кыш узун, јаан карлу, ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына једет, 6-7 ай, јай кыска кичӱ изӱ айдаҥ ала куран айдыҥ учына јетире, 3 ле ай. Чаган айдыҥ соок деген кӱнинде −30..-40 °С, јаан изӱ айда эҥ тыҥ изӱ +30..+35 °С болот. Јут-чыктыҥ кеми јеткилинче: 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми: 4,7 м.
Аҥ-куштары тӱзедер
Тайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы, шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ. Јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке[5].
Ӧзӱмдери тӱзедер
Арка туузы, аралдары агашла бӱркелген, тыт, терек, кайыҥ, мӧш, чиби агаш ӧзӧт. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Кырлардыҥ тӱштӱк јаны меес, агаш јок тас, агаштар кобы- јиктерде ӧзӧт. Озодоҥ бери кедери тайгада, јайлуларда ӧлӧҥ-чӧп, тазыл-тамыр кӧп болгон, је улустыҥ кичеебес кылыгынаҥ кӧп эм ӧлӧҥдӧр торт јоголорго јеткен. Ол тоодо кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын-тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр[6].
Јери ле јолдоры тӱзедер
Јуртта 6 ором: Јаскы, Меесте, Партизанский, Садовый, Тӧс, Мӧштӱ кош ором. Баштаҥул-Корымду јолдыҥ учы, 84К-7 темдектӱ.
| Корымду јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы | 14 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 340 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 430 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4100 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ | 260 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ | 240 км |
Тӱӱкизи тӱзедер
Јурт 1826 јылда тӧзӧлгӧн. Бу су алтай јурт озодоҥ ло бери тургун улусту болгон, јажына ла мап-ажын азырап, кабырып, оҥор улустаҥ маала салып, адару тудуп, аш ла малга азырал белетеп ӱренген.
Эл-јон тӱзедер
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[7] | 2011[8] | 2012[8] | 2013[8] | 2014[9] | 2015[10] | 2016[2] |
| 228 | ↗229 | →229 | ↘221 | ↗222 | ↘215 | ↗216 |
Ук-калыктары тӱзедер
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 221 кижи болгон, олордыҥ 100 % орустар [3].
Инфраструктуразы тӱзедер
- баштамы школ;
- библиотека;
- эмчилик;
- стадион;
- јурттыҥ клубы;
- магазин;
- пилорама.
Экономиказы тӱзедер
Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары, аш салары, адару тудары, агаш белетеери. Туризм.
Кереестер тӱзедер
Тӱӱкилик тӱзедер
- Граждан јууда корогон јуучылдарга кереес (1922 ј.,кереес эмди јок)[11][12]
- Кызылгвардеецтиҥ мӧҥкӱзи (1922 ј., Корымду јурттыҥ јанында, јуртээлемдик јалаҥныҥ кырында)[11][12]
- Кызылгвардеец јуучылдыҥ мӧҥкӱзи (1922 ј., Партизанский оромдо, 1 темдектӱ тураныҥ јанында)[11][12]
- Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (1546)[13];
- Карындаштык мӧҥкӱ. Граждан јууныҥ геройлорыныҥ (1500).[13].
Археологиялык тӱзедер
Ар-бӱткендик тӱзедер
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[13].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Јарлу улузы тӱзедер
- Бедюров Ј. Т. (1907—1961) — ӱлгерчи, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы[14].
Ајарулар тӱзедер
- ↑ 1,0 1,1 Курунда (Корымду).
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (недоступная ссылка). Дата обращения: тулаан айдыҥ 25 кӱни, 5379. Архивировано 1610213696.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Список-объектов-культурного-наследия.pdf
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
- ↑ Јаҥа Бедюров[1]