Мюрдаль, Альва
А́льва Мю́рдаль (шведлап Alva Myrdal; 1902 јылдыҥ чаган айыныҥ 31-чи кӱнинде, Уппсалада — 1986 јылдыҥ кочкор айыныҥ 1-чи кӱнинде, Стокгольмда) — швед дипломат, политик ле социолог; Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйын (1982 јылда Альфонсо Гарсия Роблесле кожо алган). Гуннар Мюрдаль — Альваныҥ эш-нӧкӧри база Нобельдиҥ сыйыныҥ лауреады, экономист кижи, энези Яна Мюрдаль.
| Альва Мюрдаль | |
|---|---|
| шведлап Alva Myrdal | |
 | |
| Чыккан ӧйи | чаган айдыҥ 31 кӱни 1902[1][2][3][…] |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | кочкор айдыҥ 1 кӱни 1986[1][4][2][…] (84 јаш) |
| Божогон јери | |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | дипломат, политик, социолог, бичиичи |
| Адазы | Gustaf Albert Jansson Reimer[d][1][5] |
| Эш-нӧкӧри | Гуннар Мюрдаль[d][1][5] |
| Балдары | Ян Мюрдаль[d][5], Бок, Сиссела[d][5] ла Kaj Fölster[d][5] |
| Кайралдары ла премиялары | |
Биографиязы
тӱзедерБилези ле ӱредӱзи
тӱзедерУпсала деп јерде Лова Ларсон ло Альберт Реймердиҥ (строительный подрядчик, социал-демократ ла кооператив кыймыгуныҥ активисти) буржуазный биледе чыккан. Альва бойы база бу кыймыгуныҥ Швецияныҥ Социал-демократ партиязыныҥ (СДПШ) турчызы болгон.
Бакалаврдыҥ степенин (1924) Стокгольмда университетте алган, ондо ол социология, философия, психологи ла педагогика ӱренген. Оныҥ кийнинде Альва ӱч јылдыҥ туркунына Лондондо, Лейпцигте ле Стокгольмдо ӱренген. 1929—1930 јылдарда ол ӧгӧниле кожо США-да Рокфеллеровский фондтыҥ стипендиязына ӱренгендер, оныҥ кийнинде Женевада, учы-учында магистрдыҥ степенин Упсальский университетте 1934 јылда алган. Бу ла јылда Мюрдаль эш-бараандар «Јонныҥ јӱрӱминде бускалаҥ» деп (орустап «Кризис в проблеме населения» (Kris i befolkningsfragan) шиҥжӱ ижин јарлагандар, бу иш кийнинде демографиялык билимде јаан учурлу болгон, «шведский модель социализмди» бӱдӱрерге салтарын јетирген. Эш-нӧкӧри (1924 јылдаҥ ала) — Гуннар Мюрдаль — Нобельдиҥ экономика ла сыйыныҥ лауреады. Кыстары — Сиселла Мюрдаль-Бок (1934 јылда чыккан), Гарвардского университеттиҥ философияныҥ профессоры ла Кай Фёльстер, социолог. Уулы — Ян Мюрдаль (1927 јылда чыккан), журналист ле бичиичи.
«Шведский модельди» бӱдӱреечилер
тӱзедерБу ла ӧйдӧ Швед социал-демократтар баштапкы катап башкарузын бойлоры кӧстӧп, социал реформаларын ӧткӱрип баштагандар. Мюрдаль башкаруда јон јадар јерлер аайынча комитетте ишке кӧстӧлгӧн, 1935 јылда Королевский комиссияныҥ эл јонныҥ сурактары аайынча советниги боло берген. 1943 јылда СДПШ-тыҥ комитедине кирген, мында јууныҥ кийнинде ороонныҥ ӧзӱминиҥ программазы кӧрӱлген, онойдо ок Пера Альбин Ханссонныҥ башкарузыныҥ комиссиязына (элдер ортодо јууныҥ кийниниҥ болуш эдер программалары ла реконструкция аайынча )кирген. Бого ло коштой ӱредӱликте тегин ле ӱредӱчиниҥ ижинеҥ баштайла, бойы тӧзӧгӧн Баштамы ӱредӱниҥ институдыныҥ директоры болуп (1936—1948) иштеген, ӱредӱликте прогрессивный эп-аргалар учун болгон. 1946 јылда ӱредӱликте реформалар аайынча Королевский комиссияга кирген, онойдо ок Телекейлик советтиҥ удурум комиссияшыҥ башкараачызы (школго јеткелек балдардыҥ ӱредӱзи аайынча). Экинчи телекейлик јууныҥ ӧйинде качкын, кӧчкиндердиҥ нейтрал Швецияга келип токтогон сурактарыла иштеген. Швед граждан биригӱлердиҥ (Европага культура јанынаҥ болуш эдер) вице-председатели болгон.
Социал феминист кижи, Альва Мюрдаль ӱй улустыҥ политикалык ла экономикалык эриктери учун болгон. Ол ӱй улустыҥ ижи учун тергеелик , комиссиязыныҥ окылу секретари болгон, Стокгольмдо ишмекчи ӱй улустыҥ бирлигиниҥ вице-председатели болгон (1935—1936). Бого коштой социал јеткилдеш аайынча, ӱредӱлик ле эр, ӱй кижилердиҥ эриктери тӱҥей болоры деген сурактарды јаҥырта кӧрӧри, 30-чы јылдарда Альва Мюрдаль «Албатыныҥ генофондын јарандырарга болуп, једикпес-ору улусты акталаар» керек деп кычырган орустап «улучшению генофонда нации» путём стерилизации «неполноценных»[6]. Альва Мюрдаль, 1930-чы јылдарда стерилизацияныҥ баш идеологы болгон, 1982 јылда кижиликтиҥ алдына гуманитар једимдери учун Нобельдиҥ амыр-энчӱ учун сыйыныҥ лауреады болгон , манифест чыгарган, ондо ороонныҥ «једикпес»(«неполноценные») улузыныҥ кӧптӧп-ӧзӧрин токтодорын ајаруга алары: орустап «Общество заинтересовано в том, чтобы свобода размножения неполноценных была ограничена… Даже если оставить в стороне долгосрочные преимущества — улучшение генофонда нации — общество уже вздохнёт спокойнее, когда такие особи перестанут появляться на свет».
Јуу-јепселди јоголторы учун
тӱзедер
Албатылар ортодо Ишмекчи ӱй ӱлӱстыҥ федерациязыныҥ вице-президенти болуп, узак ӧйгӧ ол ООН-до иштеген, онойдо ок ЮНЕСКО-до (1946 јылда ЮНЕСКО-ныҥ Парижский конференцииязында ол ӱредӱлик, билим, культура јанынаҥ турушкан); ӱредӱликтиҥ, јуу-јепселди јоголторы ла социал сурактар аайынча иштеген. 1947 јылдаҥ ала «Международное понимание через школы» деп проекттиҥ консультанты болгон. 1950—1955 јылдарда ООН-до јондык билимдер бӧлӱгинде башкараачы болгон (Нью-Йоркто). 1955—1961 јылдарда Швецияныҥ Индияда элчизи (посолы) болгон.
1962—1973 јылдарда Швецияныҥ јуу-јепселди јоголтор Женевский комитединде делегацияны башкарган. Женевада кожулбаган ла нейтрал ороондордыҥ группазын баштап, ол јуу-јепсел јоголторы јанынаҥ јаан учурлу иш эткен, «Соединенные Штаты ла Россия јуу-јепселди астадып турганы — тӧгӱн, ойын» деп бичигинде бойыныҥ политикалык кӧрӱмин айткан.
1962 јылда Риксдагтыҥ депутады эдип тудулган, 1967 јылда Таге Эрландердиҥ министрлериниҥ социал-демократ кабинедине окылу элчизи болуп кирген (јуу-јепселди астадары јанынаҥ), Улоф Пальмениҥ башкарузында портфель јок министри болуп, 1973 јылга јетире болгон. 1966 јылдаҥ ала Альва Мюрдальла башкарткан комиссия (Стокгольмдо јондор ортодо амыр-энчӱниҥ керектерин шиҥдеер институт) (СИПРИ) деп институт ачылзын деп сурак тӱргускан. Мюрдальдыҥ амыр-энчӱниҥ сурактарыла ижи учун ого бир канча сыйлар берилген, ол тоодо Нобельдиҥ ле Альберт Эйнштейнниҥ (1980).
Бичимелдери
тӱзедер- «Ук-калык ла биле: демократиялык биле ле политика. Шведтердиҥ эксперименти» орустап «Нация и семья: шведский эксперимент демократической семьи и популяционной политики» (Nation and Family. The Swedish Experiment in democratic family and population policy, 1941);
- «Ӱй кижи, ижи ле айлы» орустап «Две роли женщины: дом и работа» (Women’s Two Roles. Home and Work, 1956, в соавторстве с В. Клейн).
Кайралдары
тӱзедер- Нобельдиҥ амыр-энчӱниҥ сыйы (1980)
- Альберт Эйнштейнниҥ сыйы (1980)
.
Литература
тӱзедерАльва ла Гуннар Мюрдалейдиҥ демографиялык шиҥжӱлери:
- «Демографиялык политикада шведтердиҥ эксперименти: Гуннар ла Альва Мюрдальдардыҥ јуу ӧйинде албатылар ортодо бускалаҥ» социология деп бӧлӱк. (Карлсон А. Шведский эксперимент в демографической политике: Гуннар и Альва Мюрдали и межвоенный кризис народонаселения / пер. с англ. — М.: ИРИСЭН, Мысль, 2009. — 312 с. — Серия «Социология». — ISBN 978-5-91066-030-8, ISBN 978-5-244-01120-3).
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедер-
Альва ла Гунар Мюрдаль, Бромма, 1945 -
Јуу-чак керек јок! Греффинхольт, Детлеф, Франкфурт -
Альва Мюрдаль, Бромма, 1945
Ајарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Alva Myrdal (швед.) — 1917.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Sveriges dödbok
- ↑ 3,0 3,1 Uppsala domkyrkoförsamlings kyrkoarkiv, Födelse- och dopböcker, huvudserie, SE/ULA/11632/C a/17 (1898-1904), bildid: 00150896_00230 — С. 224.
- ↑ Encyclopædia Britannica (англ.)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Two-Chamber Parliament 1867–1970. — 1985.
- ↑ Ъ-Власть — Скандал / ШВЕДСКАЯ МОДЕЛЬ СОЦИАЛИЗМА