Википедия

Чамал аймак

Муниципал тӧзӧлмӧзи
Чамал аймак
орустап Чемальский район

Кӧксу-Оозы аймак

Маанызы Кебедели

51°24′40″ с. ш. 86°00′18″ в. д.
Эл-тергее Россия
Федерацияныҥ тергеези Алтай Республика
Муниципал тӧзӧлмӧзи Чамал аймак
Кирет 7 јурт јеезе (21 јурт)
Тӧс јурт Чамал
Тӱӱкизи ле географиязы
Дата образования 1924 г.
Текши јери, км² 3018,67[1]
(9-е место)
Высота:
максимальная
минимальная
2481 м
355 м
Ойдиҥ поязы UTC+7:00 (MSK+4)
Эл-јон
Эл-јонныҥ тоозы: ↗10 985[2] кижи (2020)
(4,97 %, 9-е место)
Эл-јонныҥ ныктазы,
кижи/км²		 3,64 кижи/км²
Ук-калыктар: алтайлар, орустар
Кудай јаҥы: христиан јаҥ
кам јаҥ, ак јаҥ,
Окылу тил: орус, алтай[3]
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38841
Почтаныҥ индекси 6492ХХ
ОКАТО-ныҥ коды
ОКТМО-ныҥ коды
Окылу сайт «Чамал аймак»

Чамал аймак на карте РА

Карта Чемальского района
Медиафайлдар Викискладта

Чамал аймак (орустап Чемальский район) Россияда Алтай Республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧзи.

Администрациялык тӧс јери — Чамал јурт.

Физико-географиялык темдектери тӱзедер

Географиязы тӱзедер

Чамал аймактыҥ јери Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк келтейинде, текши јери 3018,67[1] км². Мында Иолго ло Себиниҥ сын тайгалары талайдыҥ кемјӱзинеҥ 500 метрдеҥ ала 2000 метрге јетире бийик болот. Тӱндӱк јаар кырлар чала јабызап барадар, Кадын кош сууларыла тӱштӱктеҥ тӱндӱк јаар агат. Аймак тӱштӱк јанынаҥ Оҥдой аймакла, Тӱштӱк-кӱнчыгышта Улаган аймакла, тӱштӱк-кӱнбадышта Шабалин аймакла, тӱндӱкте Майма аймакла гран-кыйулу.

Рельеф тӱзедер

Чамал ичиниҥ рельефи солун ла кайкамчылу ландшафтту, кырлары каскак, агаштарла туй бӱркелген. Кадынныҥ агыны тӱрген, кезем бурылчыктарлу, бозоголорлу, кайыр јараттарлу.

Гидрология тӱзедер

Чамал аймактыҥ суулары

№ алтайлап орустап узуны (км)
1 Кадын Катунь 760
2 Чемал 52
3 Куба 49
4 Элекмонар 40
5 Куюм 33
6 Эдиган 29
7 Енгожок 18
8 Узнезя 16
9 Чеба 13
10 Аюла 12
11 Кайнзара 12
12 Апшуяхта 13
13 Аярык 6
14 Каракол 7
15 Ороктой 6
16 Сергезю 8
17 Тышкескен 7
18 Айрык 2
19 Бертка 15
20 Чечкиш 5
21 Емурла 14
22 Нижний Куюс 3

Климады тӱзедер

Аймактыҥ климады орто-континентал[4]. Чамал аймактыҥ климады јымжак учун ол ӧскӧ аймактардаҥ чик јок аҥыланат, анчада тӱштӱк аймактардаҥ. Кейдиҥ ортојылдык температуразы 3,0 °С, эҥ ле изӱ кӱнниҥ температуразы јыл ичинде +39 °С, јыл ичинде эҥ ле соок температура −42 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 4°С, баштапкы ла калганчы соок кӱндер — 12,05/01,10, соок јок кӱндердиҥ тоозы — 130, чык-јуттыҥ ортојылдык кеми — 490 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми — 3,0, Тыҥ салкын (тӱргени 15 м/с кӧп) болгон кӱндер — 19,2[4]

Аҥ-куштары тӱзедер

Аймактыҥ јери, анчада Улаган аймакла кыйулу јерде тайгалары аҥдык. Мында Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине киргендериниҥ тоозына тооргы, ак-кийик, јуҥма, манул[5]. деп аҥдар бар.

Ӧзӱмдери тӱзедер

Чамал аймак ӧзӱмдерле байлык јер, јакшы климат, јымжак кыштар, ӧзӱмдерге јарамыкту. Агаштардаҥ кӧп сабазы кара агаш: тыт, карагай, јойгон. Садта ӧзор јулукту агаштар мында тӱжӱм берет. Эм-ӧлӧҥдӧр лӧ чечектер канча јӱзӱн. Таш ортозында Кызыл бичикке кирген алтын тазыл (тӧртјалбракту ла соок родиолы) јайа ӧзӧт[6].

Јери ле јолдоры тӱзедер

Чамал аймактыҥ текши јери текши јери 3018,67[1] км², 9-чы јерде. Јон јаткан јерлердиҥ ортозында колбу регионал учурлу кӧӧлик јолло тудулат. Улалу — Себи-Оозы — Чамал, Чамал — Майма — Новосибирск деп јолдор бар. Јуугында темирјолдыҥ станциязы Јаш-Тура калада.

Экологиязы тӱзедер

Тӱӱкизи тӱзедер

Алтай Республикада Чамал аймак административно-территориальный реформа ӧйинде, Шабалин аймактаҥ айрылып, 1992 јылда алдынаҥ башка аймак болуп тӧзӧлгӧн. Бу ӧйгӧ јетире аймак бир канча катап солунган:

  • 1922 јылда Ойрот автоном область тӧзӧлгӧн, тӧс јери Улалуда; областька баштап тарый 24 волостт кирген. 1923 јылда волостьтор јаанадылган. Чамал волостько (Чамал јурт) Бешпелтирдиҥ, Чамалдыҥ волости, Салдам волостьтоҥ — Эјеган, Каҥзары, Куйус, Бешпелтир-Турук, Бийка, Чебо, Икужой, Эмери волостьтоҥ — Ингурек ле Ӱстӱги-Куюм.

Ойрот облисполкомныҥ јуунында (16.09.1924) јаанаткан волостьторды аймактар деп ӧскӧртӧ адаган.

  • ВЦИК-тиҥ Јӧбиле (10.04.1933) Чамал аймак Эликманар аймак болуп солынган.
  • РСФСР-дыҥ Верховный Совединиҥ Президиумыныҥ Јасагыла (30.03.1962) Майма аймак ла Эликманар аймак бириккен, ойто Майма аймак боло берген.
  • Алтай Республиканыҥ Президиумыныҥ ӱстӱги Совединиҥ Јӧбиле На основании постановления Президиума Верховного Совета Республики Алтай от (26.08.1992) Чамал аймак Шабалин аймактаҥ айрылган.

Эл-јон тӱзедер

Эл-јонныҥ тоозы
1916[7]1920[7]1926[7]1933[7]1939[7]2002[8]2003[9]2004[9]2005[10]2006[10]2007[10]2008[11]2009[12]
4488↗5109↗5274↘4861↗8388↗9023↗9100↗9237↗9500↗9600↗9800↗10 021↗10 188
2010[13]2011[11]2012[14]2013[15]2014[16]2015[17]2016[18]2017[19]2018[20]2019[21]2020[22]2021[2]
↘9441↗9524→9524↗9755↗9921↗10 027↗10 107↗10 242↗10 395↗10 505↗10 757↗10 985


Эл-јонныҥ тоозы Россияныҥ экономӧзӱм министерствозыныҥ јетиргениле (орустап Минэкономразвития России)[23] мындый болор:

Ук-калыктары тӱзедер

Аймакта орустар, алтайлар ла о.ӧ. укту улус јуртайт.

Муниципал јерлӱ тӧзӧлмӧлӧр тӱзедер

Јурт јеезелер тӱзедер

Аймактыҥ 7 јурт јеезезине 21 јон јаткан јер кирет.

№ Јурт јеезези[24] Административный
тӧс јер[24] 		Јурт[24] Кирет Эл-јон, кижи
(2021) 		Текши јери, км²
1 Бешпелтирдиҥ јурт јеезези Бешпелтир 1 ↗435[2] 173,00[25]
2 Куйустыҥ јурт јеезези Куйус Ороктой, Эјеган 3 ↗619[2] 584,00[25]
3 Оностыҥ јурт јеезези Онос Айулу, Ӱстӱги Онос 3 ↗663[2] 185,00[25]
4 Ӱзнезиниҥ јурт јеезези Ӱзнези Аскат, Алтыгы Куйум, Турбаза «Кадын», Ӱстӱги Куйум 5 ↗955[2] 190,00[25]
5 Чамалдыҥ јурт јеезези Чамал Јыланду, Толгойок, Уажан 4 ↗5017[2] 1338,00[25]
6 Чопоштыҥ јурт јеезези Чопош Себи-Оозы 2 ↗1272[2] 122,00[25]
7 Эликманардыҥ јурт јеезези Эликманар Каракол, Кемчик 3 ↗2024[2] 428,00[25]

Чамал аймактыҥ эл-јоныныҥ тоозы: ….(01.01.2021)↗10 985[2].

Јурт јеезелерге кирет тӱзедер

№ Јурт
алтайлап 		Јурт
орустап 		Эл-јонныҥ тоозы Јурт јеезези
1 Онос Анос ↗349[26] Оностыҥ јурт јеезези
2 Аскат Аскат ↗227[26] Чендектиҥ јурт јеезези
3 Айулу Аюла ↗295[26] Оностыҥ јурт јеезези
4 Бешпелтир Бешпельтир ↗435[2] Бешпелтирдиҥ јурт јеезези
5 Ӱстӱги Онос Верх-Анос ↗27[26] Оностыҥ јурт јеезези
6 Јыланду Еланда ↗154[26] Чамалдыҥ јурт јеезези
7 Каракол Каракол ↘5[26] Эликманардыҥ јурт јеезези
8 Куйус Куюс ↘210[26] Куйустыҥ јурт јеезези
9 Алтыгы Куйум Нижний Куюм ↗21[26] Ӱзнезиниҥ јурт јеезези
10 Ороктой Ороктой ↘195[26] Оностыҥ јурт јеезези
11 Толгойок Толгоек ↘153[26] Чамалдыҥ јурт јеезези
12 Турбаза «Кадын» Турбаза «Катунь» ↘120[26] Ӱзнезиниҥ јурт јеезези
13 Ӱзнези Узнезя ↘501[26] Ӱзнезиниҥ јурт јеезези
14 Уажан Уожан ↘77[26] Чамалдыҥ јурт јеезези
15 Себи-Оозы Усть-Сема ↘402[26] Чопоштыҥ јурт јеезези
16 Чамал Чемал ↗4011[26] Чамалдыҥ јурт јеезези
17 Чопош Чепош ↘739[26] Чопоштыҥ јурт јеезези
18 Эјеган Эдиган ↗246[26] Куйустыҥ јурт јеезези
19 Эликманар Элекмонар ↗1895[26] Эликманардыҥ јурт јеезези
20 Кемчик Кемчик
21 Ӱстӱги Куйум Верхний Куюм

Инфраструктуразы тӱзедер

  • Аймактыҥ администрациязы — 1;
  • Јурт јеезениҥ администрациязы — 1;
  • Орто ӱредӱлӱ школ — 6;
  • Толо эмес ӱредӱлӱ текши школ — 4;
  • Баштамы школ — 17;
  • Балдардыҥ туразы — 10;
  • Кӱӱлик сургал — 1;
  • Музей — 5;
  • Аймактыҥ библиотеказы — 1;
  • Јурттыҥ библиотеказы — 8;
  • Культураныҥ байзыҥы — 15;
  • Јурттыҥ клубы — 17;
  • Спортшкол — 1;
  • Стадион — 17;
  • Аймактыҥ эмчилиги — 1;
  • Јурттыҥ эмчилиги (ФАП) — 16;
  • Турбаза 35;
  • «Јажыл туралар» (туристтерге) 60
  • Агаш јарар эдим — 5;
  • Кӧӧликтер јазаар јер — 8;
  • АЗС — 11.

Экономиказы тӱзедер

 
Эдеган јурттыҥ јанында, Чамал аймак

Чамал ла Шабалин аймактардыҥ кыйузында Ороктойдыҥ мраморын алар јер бар. Мрамор кӧк-боро, чоокыр, кыскылтымзымак ӧҥдӱ, полировка эдерге јакшы. Ороктойдыҥ мраморын XX чактыҥ 30-чы јылдарындада Москваныҥ метрополитенин тударга тузаланган. Аймакта јылкы мал азырап, сад ӧскӱрип, эм-ӧлӧҥдӧр белетеери кӧндӱгет. Агашла иштер јок, не дезе мында агаш јыкса, тартар јолдор јок, ого ӱзери кырлар ӧткӱре каскак, ӧскӧ јердеҥ келген агашты јарып, јербойыныҥ ла керектерине тузаланадылар. 1990 јылдарда совхозтор јоголордо, эт-сӱт јанынаҥ иштеген предприятиелер јоголгон. Эл-јонныҥ јадын-јӱрӱми коомойтыганыла колбой, таҥынаҥ улустыҥ малын кабырарыныҥ аайына чыккалак. Кӧп крестьян-фермер ээлемдер јылкы Ӧскӱрет, бу рентабельный иш, кажы ла ээлем 50-неҥ ала 200 тынга јетире јылкы тудат. Панты ла гемотогенниҥ баазы ӧткӱре јабыс болгонынаҥ улам марал тудары база уйадаган, 250-неҥ ас тударга рентабельный эмес. Кырлу-туулу јерге адару тудары баалу да, јеҥил эмес иш, Алтай кырайдыҥ мӧди јеҥил болуп, аймактыҥ мӧдиниҥ баазын 2—2,5-га тӱжӱрип ийет. Совет ӧйдиҥ совхозторыныҥ алама ла грушаларлу садтары кунурап јоголгон. Таҥынаҥ ээлемдерге эт садарга јарабас эткени коомой болот. Алтай кырай ла Кемеров областьтыҥ эткомбинаттары малды аймактаҥ келип јабыс баала алат. 2010 јылда аймакта баштапкы эткомбинат ачылган, оныҥ эдимдери аймакка бойына ла ӧй, кезигин оптовиктерге садат.

Ӱредӱлик тӱзедер

Мӱргӱӱр јер тӱзедер

  • Христиан серкпе — 4;
  • Кайыр-Суу тоҥбок, байлу.

Кереестер тӱзедер

Тӱӱкилик тӱзедер

  • Оносто Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јурты;
  • Чамалда ГЭС;
  • «Палеопарк» деп тӱӱкилик музей;
  • «Большие Коты» деп ийттер ӱредер тӧс јер.

Археологиялык тӱзедер

  • Аймакта Кадын сууны јараттай јӱстер тоолу археологиялык табынтылар: мӧҥкӱсалгыштар, јебрен јурттар (Јаҥыс-Тыт, Чолтык, Кӧк-Эјеган), тӱрк ле скиф ӧйлӧрдиҥ, ташта јурамалдар.

Ар-бӱткендик тӱзедер

  • Караколдыҥ кӧлдӧри;
  • Ороктойдо куй таш;
  • Чачкыш кобы;
  • Аржан суу, мӧҥӱндӱ;
  • Кара-Кӧкшӧниҥ куйы.

Јарлу улузы тӱзедер

  • Чорос-Гуркин Г. И. (12.01.1870 — 11.10.1937) — јурукчы, этнограф, политик, чорос сӧӧктӱ телеут кижи. И.И.Шишкинниҥ ӱренчиги, 5 муҥнаҥ артык јуруктарлу, эҥ ле јарлу јуруктарыныҥ бирӱзи «Кан-Алтай»[27];
  • Анохин А. В. (28.10.1869 — 31.08.1931, Туулу Алтай) — политик, просветитель, этнограф, кӱӱчӱмдеечи, музыкант, јӱске јуук башка-башка жанрлу кӱӱлик чӱмдемелдери бар, эҥ јарлузы «Кан-Эрлик» ле «Алтын Кӧл». СССР-диҥ билим академиязыныҥ член-корреспонденти [28];
  • Кучияк П.В. (05.03.1897-02.07.1943) — ӱлгерчи, драматург, алтай литератураныҥ тӧзӧӧчизи, Москвада 1925 јылдарда ӱренген, совет бичиичилердиҥ съездинде турушкан (1935ј)[29].
  • Суразакова Н. Н. — (15.03.1925 — 31.08.1998) — шиҥжӱчил, баштапкы алтай кандидат наук (1956), педагогика билимниҥ докторы, профессор, алтай тил ле литератураны школдо ӱредер методиказыныҥ тӧзӧӧчизи, онноҥ артык бичиктер ле ӱредӱ программалардыҥ авторы, Ойрот-Турада педучилищеде ӱренген. Јууныҥ ӧйинде ол Карл Либкнехттиҥ адыла адалган пединститутка кирет, 1943 јылда алтай студенттерле кожо институт Москвага јанарда, кожо барган[30];
  • Барантаева М. А. (20.09.1927) — Россия ӱредӱликтиҥ нерелӱ ишчизи, баштамы школго бичиктердиҥ, ӱлекерлердиҥ авторы[31];
  • Суразаков Б.В. (1950 јылда Эликманар јуртта чыккан) — алтай јурукчы, альпинист, 1977 јылда Новоалтайскта художественный училище божоткон, оныҥ јуруктары кӧп тоолу кӧрӱлерде туружып, кезиги Том-Тураныҥ, Новосибирскте Н.К.Рерихтиҥ музеи ле краевед музейде, ого коштой таҥынаҥ улустыҥ коллекцияларында бар. Аскатта јуртайт[32];
  • Тадинов А.М., Ӧлӧштӧй (30.03.1960) - јурукчы, кӱӱ чӱмдеечи, ӱлгерчи, кӧп кожоҥдордыҥ, ӱлгерлердиҥ авторы, Россияныҥ бичиичилер бирлигиниҥ турчызы (2001), ӱредӱзи аайынча јурукчы-дизайнер, аргачы[32].

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер

Ајарулар тӱзедер

  1. ↑ Республика Алтай. Общая площадь земель муниципального образования
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (орус.). Дата обращения: кандык айдыҥ 27 кӱни, 2021. Архивировано кӱӱк айдыҥ 2 кӱни, 2021 јыл.
  3. ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
  4. ↑ 4,0 4,1 Алтай, географиязы, климады
  5. ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  6. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Динамика численности населения по районам в 1897-2002 годы. Дата обращения: кӱӱк айдыҥ 15 кӱни, 2016. Архивировано кӱӱк айдыҥ 15 кӱни, 2016 јыл.
  8. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. Архивировано кочкор айдыҥ 3 кӱни, 2012 јыл.
  9. ↑ 9,0 9,1 Республика Алтай. Численность постоянного населения 2003-2015 гг.. Дата обращения: куран айдыҥ 1 кӱни, 2015. Архивировано куран айдыҥ 1 кӱни, 2015 јыл.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Республика Алтай в цифрах. 2009. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  11. ↑ 11,0 11,1 Оценка численности населения на 1 января текущего года
  12. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. Дата обращения: чаган айдыҥ 2 кӱни, 2014. Архивировано чаган айдыҥ 2 кӱни, 2014 јыл.
  13. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  14. ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года по муниципальным образованиям Республики Алтай
  15. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013 јыл.
  16. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  17. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: куран айдыҥ 6 кӱни, 2015. Архивировано куран айдыҥ 6 кӱни, 2015 јыл.
  18. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
  19. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (орус.) (31 јаан изӱ ай 2017). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017 јыл.
  20. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2018. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2018 јыл.
  21. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2019.
  22. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (орус.). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020 јыл.
  23. ↑ Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Реестр наименований географических объектов на территории Республики Алтай по состоянию на 22.11.2016 (PDF+ZIP) // Государственный каталог географических названий. rosreestr.ru.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 25,6 Республика Алтай. Общая площадь земель муниципального образования
  26. ↑ 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 26,11 26,12 26,13 26,14 26,15 26,16 26,17 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  27. ↑ Чорос-Гуркин Г.И.[1]
  28. ↑ Алтай туристический
  29. ↑ Алтай, кулльура[2]
  30. ↑ Н.Н.Суразакова, биография
  31. ↑ Барантаева М.В.[3]
  32. ↑ 32,0 32,1 Сайт газеты «Листок». 100 самых известных людей Чемальского района

Тайантылар тӱзедер

Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Чамал_аймак&oldid=34914"