Суркашев, Байрам Кӱндӱлеевич
Байрам Кӱндӱлеевич Суркашев (кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни 1939, Эзендик — 2010) — бичиичи, поэт. Сӧӧги — чапты.
| Байрам Кӱндӱлеевич Суркашев | |
|---|---|
| Чыккан ӧйи | кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни 1939 |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | 2010[1] |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | бичиичи, ӱлгерчи |
Биографиязы тӱзедер
1939 јылда кӱчӱрген айдыҥ 16-чы кӱнинде Оҥдой аймактагы Эзендик деп кичинек јуртта чыккан. Адазы Кӱндлей 1942 јылда јууга барып јанбаган, энезиниҥ ады Тодул, сыйнызы Нина (ӱч јашка оогош), аказы Јозлай (5 јашка јаан). Энези ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ јаҥын качанда буспас болгон.
1948 јылда тогус јаштуда баштапкы класска барган, баштапкы ӱредӱчизи — Мария Михайловна Суразакова.
1952 јылда Оҥдойдыҥ школына 5-чи класска келет. Анда интернатта јадып јат. Ӱреткен качылары: Классный руководители кайлык кижи Майдурова Галина Алексеевна. Завуч — Елизавета Васильевна. Математика — Сайдутова Татьяна Павловна. Алтай тил ле литература — Кочеева Зинаида Петровна. Оҥдойго барып јадып, бойына Павел деп ат аданган. Ол ӧйдӧ школдо 7-чи класста Александр Ередеев ӱренген болгон.
1955 јылда Горно-Алтайскта национальный школго ӱренип келет. Интернатта Николай Майманов (Кара Майманов), Тудуркин Миша, Адыбасов Саша, Таханов Манарбек деп уулдарла кожо јаткан. Николай Маймановло кожо јуук најылашкан. Бијениҥ, хордыҥ, ӱлгер кычыраарыныҥ кружокторына јӱрген. Клазыныҥ баштаачы ӱредӱчизи — Георгий Васильевич Кондаков болгон.
1958 јылда национал школды божодып јат. Айлына јанып бир кезек Коркобыныҥ школында 1-кы класстыҥ качызы болуп иштейт.
1959 јылда Барнаулдыҥ мединститудына кирет. 1964 јылда Кошева Рая деп кысла биле тӧзӧйт. 1965 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 31-чи кӱнинде кыс балалу болуп калгылайт. 1965 јылда институтты божодот. Кураан айдаҥ ала Улаганда врач-терапевт болуп иштейт. 1966 јылда Казаньга рентгенолог болуп, ӱч ай ӱренип јанат. 1969—1976 j.j. Улаганда баш врач болуп иштейт.
1978 јылда Горно-Алтайска кӧчӱп келет. 1978—1980 j. тере эмдеер эмчиликте иштейт. 1980—1982 јылдарда тӱрген болушта врач болуп иштейт. 1982 јылда ойто Улаган кӧчӧт. 1987 јылда поликоиникада участковый врач болуп иштейт.
1988 јылда оорудаҥ улам врач ижин токтодот. 1994 јылда Горно-Алтайск кӧчӧт.
Јайаандык ижи тӱзедер
Баштапкы ӱлгерин 4-чи класста бичиген:
Јайгы эҥир — тӱн… Тымык…
Теҥериде койу јылдыстар…
Ай јаҥы ла чыгып келген.
Телекей меге саҥ башка
Јараш деп билдирген.
Мен турага јӧлӧп койгон
Текпишке јаҥыскан отургам.
Бу јолдыктарды Байрам Кӱндӱлеевич мынайда бичийт «Поэзияныҥ јажытту, кеендик телекейин мен ол тушта баштапкы катап ачкам». Школдыҥ кийнинеҥ Коркобыда качы болуп иштеп, Александр Ередеевле јуук најылашкан.
Улаганда иштеп тура ӱлгер бичиир уулдарла таныжат: Эзендей Тоюшев, Роберт Бекенов, Ботпок Кушкулин, Караҥ Кошев. Игнат Иванович Ортонуловло таныжат (ол тушта Улаганныҥ школында јураарыныҥ качызы болгон), анайып 1966 јылда «Алтай» деп альманахта ӱлгерлери чыгат. Аржан Адаров јайаан ижине болужып, јӧмӧжип јӱрген.
Јуунтылары: тӱзедер
1971 јылда «Кӱзӱҥичектер», «Кӱншыҥырт»
1974 јылда «Ак сӱмерлер алдында»
1976 јылда «Јакшы болзын, турналар» (ӱлгерлер ле туујылар). Мынаҥ ала 12 јолдыкту ӱлгерлер бичип баштайт
1979 јылда «Песни высоких вершин». Орус тилге Е. Стюарт кӧчӱрген
1980 јылда «Туулар мениҥ кабайым» (ӱлгерлер ле туујылар)
1984 јылда «Кижи ле јылдыс» (туујылар)
1987 јылда «Амыр јурта, агару јер» ӧмӧлик јуунты
1990 јылда «Сай Солоҥ кожоҥы» 12 јолдыкту ӱлгерлер
1976—1990 јылдарга јетире 400 шыдар 12 јолдыктар бичилген.
Библиографиязы тӱзедер
- Кижи ле јылдыс (Человек и звезды): поэмы /Горно-Алтайск: Алт. кн. изд-во, Горно-Алт. отд-ние, 1984. — 84 с.
- Сай-Солон кожоны (Песнь Сай-Солона): улгерлер / Горно-Алтайск: Алт. кн. изд-во, Горно-Алт. отд-ние, 1990. — 264 с. — ISBN 5-7405-0489-9
- Арчын јытту Алтай: улгерлер ле туујылар / Горно-Алтайск: Б.и., 2000. — 400 с.
- Илби: сб. ст. / Горно-Алтайск: Уч Сумер, 2005. — 143 с. — ISBN 5-9209-0054-7
- Чике-Таман ажыра: улгерлер, трагедия, публицистика / Горно-Алтайск: Алтын-Туу, 2009. — 300 с. — ISBN 978-5-9209-0136-1
Кайралдары тӱзедер
Литература тӱзедер
- Алтайские писатели. Юбилейные материалы и автобиографии. — Горно-Алтайск, 2001. — 214 с
- Литературы народов России: XX в.: словарь. / Отв. ред. Н. С. Надъярных. М., Наука. 2005. 365 стр. 1130 экз. ISBN 5-02-010208-3
- Календарь юбилейных и памятных дат Республики Алтай. 2009 год. — Горно-Алтайск, 2009