Чаган ай
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31        
2024 ј.

Чаган ай орустап январь, (латиндап Jānuārius mēnsis «Янус (кудай),Янустыҥ айы») — юлиан ла григориан кӱнтизӱлерде јылдыҥ баштапкы айы, Юлий Цезарь баштаган реформанаҥ озо эски римский кӱнтизӱле јыл тулаан айдаҥ башталып, чаган ай јылдыҥ он биринчи айы болот. 31 кӱндӱ јети айдыҥ бирӱзи. Бу, Јердиҥ Тӱндӱк јарымыныҥ кӧп саба јеринде эҥ ле соок ай (чаган ай кыштыҥ экинчи айы болуп јат), Јердиҥ Тӱштӱк јарымында дезе, чаган ай эҥ ле јылу ай болуп јат, (мында чаган ай — јайдыҥ экинчи айы).

Бистиҥ ӧйдӧ григориан кӱнтизӱле чаган айдыҥ 20-чи кӱнине јетире Кӱн Стрелец созвездиеде, чаган айдыҥ 20-чи кӱнинеҥ ала Козерог созвездиеде болот[1] (оскӧ бичилгени — чаган айдыҥ 19 кӱни[2]).

Тӱӱкизи ле этимологиязы тӱзедер

 
Янустын статуязы, оныҥ адыла чаган ай адалган

Январь ай Янус (Ianuarius) деп атту, эки јӱстӱ, Римдеги кудайга учурлай адалган, бу ӧйдиҥ, эжик ле каалганыҥ кудайы.

Айдыҥ ады «дверь в год» (латин сӧс эжик, «дверь» — ianua). Јаҥжыккан оригинал римский кӱнтизӱ 10 айдаҥ турган, јӱк ле 304 кыш јокко кӱннеҥ турган. Бу ӧйди «безмесячья» деп кӧрӧтӧндӧр. Кайда да бир 713 јылда бистиҥ эрадаҥ озо Ромулдыҥ кийнинеҥ полумифический каан Нума Помпилий, кебинде, добавил месяцы январь ла февраль айларды кожуп, кӱнтизӱ стандарт кӱндӱ јылга тӱҥей (365 кӱн) болгон. Январь јылдыҥ баштапкы айы болзын, качан эҥ озо староримский кунтизӱде баштапкы ай март болгон[3], (оригинал источниктер јарт). Консулдардыҥ аттары бар, олор јамыга турарда, 1 майда 15 мартта 153 јылда бистиҥ эрадаҥ озо, олор јамыга турган кийнинеҥ 1 январь болгон.

Байрамдар тӱзедер

 
«Январь» (герцог Беррийскийдиҥ Јаркынду часословы , 1410—1490-е)
 
«Ӱч каанныҥ келгени» (Кадис), Испания, чаган айдын 5 куни, 2006 j.)
 
Эр кемине јеткени — јопон тергеелик байрам, чаган айдыҥ экинчи понедельнигинде темдектелет (20 јаштулардыҥ кӱни)

Чаган ла кочкор айларда болор аргалу:

Айлыктар тӱзедер

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер

Ајарулар тӱзедер

Тайантылар тӱзедер