Чӧйбӧк-Кӧл
Чӧйбӧк-Кӧл (орустап Чейбеккёль (Мертвое озеро)) — Россияда Алтай Республиканыҥ Улаган аймагында кӧлдӧрдиҥ бирӱзи[1][2][3]. Туулу Алтайдыҥ сын-тайгаларында, талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1816,2 метр бийикте, Чибит сууныҥ бажында јадат[4][2][5]эмезе 1949 м[6].
| Кӧл | ||
| Чӧйбӧк-Кӧл | ||
|---|---|---|
| орус. Чейбеккёль | ||
 Вид на озеро с северного берега | ||
| Морфометрия | ||
| Абсолют бийиги | 1816,2 м | |
| Кемјӱзи | 1,735 × 0,425 км | |
| Эҥ ле тереҥи | 33 м | |
| Бассейн | ||
| Кирген суу | Чибитка | |
| Чыккан суу | Чибитка | |
| Турган јери | ||
| 50°23′47″ с. ш. 87°36′23″ в. д.HGЯO | ||
| Ороон | ||
| РФ субъекти | Алтай Республика | |
| Аймак | Улаган аймак | |
| Идентификаторлор | ||
| ГСР: 13010100311199000000260 | ||
 Медиафайлдар Викискладта | ||
Этомологиязы
тӱзедерКӧлдиҥ ады оныҥ бӱдӱмиле колбулу, кӧл чӧйилип, чӧйбӧйип калгандый. Чӧйбӧк орустап удлиненный, протянутый. База бир ады: Ӧлӱ кӧл орустап мертвое озеро, ондо тынду не де јок.
Физико-географиялык темдектери
тӱзедерГидрологиязы
тӱзедерЧӧйбӧк-Кӧл суу буулала, тӱӱлип бӱткен кӧл(орустап «Озеро создано в результате подпруживания реки Обвал, конусом выноса, выдвинувшимся в долину с восточного склона.»). Чӧйбек-Кӧл «завальный» бӱдӱмдӱ кӧл. Алдында кӧлдӧ балык јок болгон, оныҥ учун оны Ӧлӱ кӧл дежетен, је эмди ондо аргачылар балык ӧскӱрет[3]. Кӧлдӧ ртуть кӧп учун, мында тынду неме јок деп бодогондор. Алтай соојындарда бу кӧлдиҥ ээзи катурканган деп айдылат. Бу соојындарга тайанып, бичиичи Ефремов Иван Антонович «Озеро горных духов» деп куучын бичиген. Чӧйбӧк-Кӧлдӧ балык ӧскӱредилер (разводят рыбу).
Климады
тӱзедерУлаган аймактыҥ климады кезем-континентал учун, Јакалай тӱндӱктиҥ јерине тӱҥейлеген.
Аҥ-куштары ла ӧзӱмдери
тӱзедерЧӧйбӧк-Кӧлдӧ эмди аргачылар ӱч бӱдӱм балык ӧскӱрет: форель, пелядь ла чараган.
Шиҥжӱ иш
тӱзедерКӧлдӧ тынду неме јок болгон, бака-балык. Баштап тарый бу нениҥ учун мындый деп суракка кӧлдиҥ суузында ртутьтыҥ кеми бийик учун деп бодоштыра-шӱӱлте (гипотеза) болгон. Је Том-Тураныҥ билимчилери шиҥдеп кӧрӧрдӧ, сууда ртутьтыҥ кеми ӧйинде, балык не јок дезе, Чибит суу ӧткӱре кайыр агып тӱшкен, балык оны ӧрӧ кӧлгӧ ӱркене чачарга једип болбогон, эмди дезе бу кӧлдӧ аргачылар балык ӧскӱрет (Рыбоводство,разводят рыбу)[3].
Экологиязы
тӱзедерТомсктыҥ билимчи-шиҥжӱчилери Чӧйбӧк-Кӧлдӧ ртуть кеминде деп шиҥжӱ иштердиҥ кийнинде јартына чыккан.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ Озеро Чейбеккёль (недоступная ссылка). Публичная кадастровая карта. Дата обращения: сыгын айдыҥ 8 кӱни, 2012. Архивировано 1584117271.
- ↑ 2,0 2,1 Карта Госгисцентра
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Озеро Чейбеккель (Мертвое озеро). Putevoditel-altai.ru. Дата обращения: сыгын айдыҥ 8 кӱни, 2012. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 21 кӱни, 2012 јыл.
- ↑ Лист карты M-45-56. Масштаб: 1 : 100 000. Состояние местности на 1982 год. Издание 1985 г.
- ↑ Приёмниктеҥ алган јетирӱле GPS
- ↑ Акимова Т. А., Злобина Т. И., Полунина О. Е. Достопримечательности Горного Алтая. — Барнаул: Пять плюс, 2008. — 232 с. — ISBN 978-5-9900731-8-0.