Суразаков, Сазон Саймович
Суразаков, Сазон Саймович[1] (1925 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинде, Майма аймактыҥ Сайдыс јуртында — 1980 јылдыҥ тулаан айыныҥ 20-чи кӱнинде, Горно-Алтайск калада) — алтай фольклорист, бичиичи ле литературовед, филологиялык билимдердиҥ баштапкы алтай докторы[2][3], Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы[4] Сӧӧги чапты, бай ады — Абаай.
| Сазон Саймович Суразаков | |
|---|---|
| Чыккан ӧйи | јаҥар айдыҥ 23 кӱни 1925 |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | тулан айдыҥ 20 кӱни 1980 (54 јаш) |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | бичиичи |
Биографиязы
тӱзедерСазон Суразаков 1925 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 25-чи кӱнинде Ак-Кобы деп ӧзӧктӧ кӧп балдарлу улустыҥ билезинде чыккан. (Сайдыс јурт, эмди Майма аймактыҥ Алтай Республиканыҥ јурты). Школго эрте барган. Јетијылдык школды божодоло педучилищеге ӱренерге кирген. Ӱредӱзин Бийск калада пединститутта улалткан. 1941 јылда Москвадаҥ Карл Либкнехтиҥ адыла адалган пединститут Ойрот-Турага эвакуацияга кӧчкӧн. Бу институтта алтай бӧлӱк ачыларда С. С. Суразаков баштапкы студенттердиҥ тоозында боло берген. 2-чи курста билим ишке баштапкы алтамдар эдип, јарлу алтай кайчыныныҥ Н. У. Улагашевтиҥ кай чӧрчоктӧрин угуп, бичиген. 1943 јылда С. С. Суразаков јууга атанган, тыҥ шыркаладала, эмчиликке јыл туркунына эмденген. Эмдененип алган кийининде, Москва кала јаар ӱредӱге барган.
С. С. Суразаковтыҥ тӧс амадузы — Алтайына, алтай албатызына, алтай билимди ичкери ӧскӱрери болгон. Јууныҥ кийининде Туулу Алтайына јанып келди. Сазон Саймович ол ӧйлӧрди мынайда эске алынган: «Институт тӧзӧлордӧ, јаныс тӧрт толык берилген… Табынча научный ишчилер табылган, бир сары атту болгоныс… Айылымнаҥ бойымныҥ бичиктеримди экелеле, бибилиотека тӧзӧгӧм. Оныҥ кийининде Москвага барарымда, тӧс библиотекалар бойыныҥ артык бичиктерин акту кӱӱнинеҥ бергилеген.»
Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы[5]. 1942 јылда 17 јажы кирген, 1943 јылдыҥ чаган айында С. С. Суразаков бойыныҥ кӱӱниле фронтко барып, 1-чи Белорусский фронтто, рядовой, миномётный батареяныҥ корректировщиги болгон. Ол ло јылда кӱскиде Сазон Саймович Смоленскте — Ельняныҥ јанында тыҥ шыркалаткан, (ок тӧжине киреле, ӧштинеҥ чыга берген, оҥ колыныҥ нервтерин ӱскен). Онойдо јиит уул, Сазон Саймович, ороонныҥ тӱӱкизинде эҥ канду јуу-согуштардыҥ туружаачызы болгон. Москвада госпитальда эмденип, Ижевскте госпитальда јетире эмденген. Н. А. Баскаков госпитальдыҥ јаанына самарада сураган, С. С. Суразаковты эмденген кийнинеҥ Москвага ийзин, ол Алтайдаҥ реэвакуированый институтта ӱредӱзин оноҥ ары уулалтсын деп. 1944 јылдыҥ јазында фронтовик болгон уул Москвада Ӱредӱчизине келген. Н. А. Баскаковтыҥ эске алынганы:
«За продолжение учения он взялся со всем воодушевлением и вскоре стал выделяться своими способностями и необыкновенной активностью. Его коллеги студенты удивлялись тому, что почерк его был твёрд и не отличался от прежнего, несмотря на то, что писал он уже только левой рукой» Маадай-Кара 1973.
Сазон Саймович эки јаан тюркологтордыҥ, Н. А. Баскаков ло Л. П. Потаповтыҥ, јайалталу ӱренчиги. 1948 јылда В. И. Ленинниҥ адыла адалган Московский педагогический институты тӱгескен. 1950 јылда филологиялык билимдердиҥ кандидады, 1973 јылда — докторы. 1952 јылда Горно-Алтайский тӱӱкиниҥ, тилдиҥ ле литератураныҥ билим-шиҥжӱ институдыныҥ экинчи директоры болгон (эмдиги ады — (орустап Научно-исследовательский институт алтаистики имени С. С. Суразакова). Суразаков С. С. 1958 јылдаҥ ала СССР-диҥ бичиичилериниҥ биригӱзиниҥ турчызы.
Јайаандык ижи
тӱзедерС. С. Суразаков бойын литератураныҥ башка-башка жанрларында ченеген. Баштапкы бичимелдери 1949 јылда кепке базылган. Ол бойыныҥ бичимелдеринде Туулу Алтайда Совет ӧйинде болуп турган кубулталар керегинде бичиген. Суразаков С. С. ӱлгерлик ле прозалу јуунтылар чыгарган: «Ӱлгерлер ле куучындар» («Стихи и рассказы»), «Сӱӱген јерим» («Любимый край»), «Чаҥкыр эҥир» («Голубой вечер»).
Алтай элдиҥ алтын энчизи — «Алтай баатырлар» деп 10 том бичиктер алтай тилле чыгат. Бу тизӱ сӱрекей бийик кеминде белетенгени керегинде шиҥжӱчилер шӱлтезин айткан. Ээчиде «Героические сказания об Алтае-Буучае»(1961), «Маадай-Кара»(1973), «Алтайский героический эпос»(1985) деп бичиктер кепке базылган.
Онойдо ок Суразаков алтай фольклорло, литературала кӧп тоолу шиҥжӱ иштердиҥ авторы:
- Алтай баатырлар. В 10 т. — Горно-Алтайск, 1958-1980.
- Суразаков, С. С. Героическое сказание о богатыре Алтай-Буучае / С. С. Суразаков. — Горно-Алтайск, 1961. — 180 с.
- Суразаков, С. С. Кайчи Н. Улагашев / С. С. Суразаков. — Горно-Алтайск, 1961. — 39 с.
- Суразаков, С. С. Алтай литература / С. С. Суразаков. — Горно-Алтайск, 1962. — 200 с.
- Суразаков, С. С. Алтай фольклор / С. С. Суразаков. — Горно-Алтайск, 1975. — 232 с.
- Суразаков, С. С. Алтайский героический эпос / С. С. Суразаков. — М., 1985. — 256 с.
- Суразаков, С. С. Сходные черты стиля в орхонских надписях и эпосе тюркоязычных народов / С. С. Суразаков // Филология народного эпоса. — М., 1975.
- Суразаков, С. С. Об опыте работы над научным переводом алтайского героического эпоса / С. С. Суразаков // Фольклор: издание эпоса. — М., 1977.
- Суразаков, С. С. Из глубины веков / С. С. Суразаков. — Горно-Алтайск, 1988.
Кайралдары
тӱзедерКереес
тӱзедер- С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган алтаистиканыҥ билим институды. (Институт алтаистики имени С. С. Суразакова).
- С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган ором, Улалу, каланыҥ Эрмендӱ роща деген бӧлӱгинде.
— одно из старейших научных учреждений Республики Алтай, научный и культурный центр Республики Алтай — Научно-исследовательский институт алтаистики носит имя С. С. Суразакова
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерАјарулар
тӱзедерЛитература
тӱзедер- Гацак, В. М. С. С. Суразаков и его труд об алтайском героическом эпосе / В. М. Гацак // Материалы к 80-летию со дня рождения. — Горно-Алтайск, 2005.
- Соктоев, А. Б. Роль научного наследия С. С. Суразакова в изучении, публикации памятников фольклора народов Сибири / А. Б. Соктоев // Материалы к 80-летию со дня рождения. — Горно-Алтайск, 2005.
- Потапов, Л. П. Он был честен в науке / Л. П. Потапов // Сын вечного Алтая. — Горно-Алтайск, 1990.
- Каташев, С. М. Слово об учителе / С. М. Каташев // Материалы к 80-летию со дня рождения. — Горно-Алтайск, 2005.