Турачактыҥ јурт јеезези
Турачактыҥ јурт јеезези (орустап Турачакское сельское поселение) — Россия Федерацияда Алтай Республиканыҥ Турачак аймагында муниципал тӧзӧлмӧ. Администрациялык тӧс јери — Турачак јурт. «Муниципал тӧзӧлмӧлӧрди јӧптӧп, олорго келиштире статус ла гран-кыйулар тургузары» деп Алтай Республиканыҥ 2005 јылда чаган айдыҥ 13 кӱнинде чыккан Јасагы № 10-Р3 аайынча Турачактыҥ јурт јеезезине статус ла гран-кыйулар тургузылган[4].
| Россияныҥ јурт јеезези | |
| Турачактыҥ јурт јеезези | |
|---|---|
орустап Артыбашское сельское поселение | |
| 52°15′43″ с. ш. 87°07′14″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Муниципал тӧзӧлмӧзи |
Алтай Республикада Турачак аймак |
| Кирет | 6 јурт |
| Тӧс јурт | Турачак |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | |
| • Ортозындагы | 330[1] м |
| Ойдиҥ поязы | MSK+7 |
| Эл-јон | |
| Эл-јонныҥ тоозы |
↗6099[2] кижи (2021)
|
| Ук-калыктар | орустар, алтайлар ла о.ӧ.[3] |
| Кудай јаҥы | христиан јаҥ, кам јаҥ |
| Окылу тил | орус, алтай |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| МТТК-ныҥ коды | 84625475 |
| Телефонныҥ коды | +7 38843 |
| Почтаныҥ индекси | 649140 |
| Кӧлӱктиҥ коды | 04 |
| Официальный сайт | |
 |
|
Географиязы
тӱзедерТурачактыҥ јурт јеезези Алтай Республиканыҥ тӱндӱк јанында, Аба-Јыштыҥ ортозында, Ӧӧн сууныҥ јарадында турат. Јеезеге беш јурт кирет. Айландыра Бийдиҥ-Јалы, Ӱжӱбе-Јелбеген, Тилаштар, Ӱч-Сӱӱри деген кырлар курчайт. Тайгазында ӧзӱп јаткан агаштары-јымжак агаш-кайыҥ, карагай, чиби, аспак, јойгон. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 300—360 метрге бийик[1]. Климады орто-континентал. Кышкыда бу аймакта јаан кар тӱжет, сооктор 25-30 градустаҥ тӧмӧн тӱшпейт, јай тыҥ изӱ эмес, кей серӱӱн ле чыкту. Јайдыҥ ӧйинде јердиҥ ажы — мешкелер, калба, орляк, эм ӧлӧҥдӧр, јиилектер, кузук јакшы бӱдет. Јайгыда тайгада серӱӱн ле чыкту кей, јердиҥ ажыныҥ јакшы тӱжӱми улуска тузалу. Калба, орляк, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, эм ӧлӧҥдӧр, мешкелер јууп садуга улус апарат. Кышкыда јаан кар тӱжет, салкын бийик кӱрттер шуурып, јолдор јаантайын ла туйукталат. Узун соок кыш ла серӱӱн јай. Кейдиҥ ортојылдык температуразы 4,3 °С, јылуныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, сооктыҥ эҥ ле тыҥы -55 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы 0 °С, баштапкы сооктор 05.06./08.09, сооктор јок кӱндер бир јылга 94, јут-чыктыҥ кеми јыл туркунына 826 мм, ортојылдык салкынныҥ кеми 1,3 м/с, 15 м/с тыҥ салкын бир јылда 10,3 кӱн. Кардыҥ, кӱрттиҥ тереҥи кышкыда 1,5–2 метрдеҥ ажыра болот кезик јерлерде.
Јурт јеезеге кирет
тӱзедер| № | Јон јаткан јер | Јон јаткан јердиҥ бӱдӱми | Эл-јонныҥ тоозы |
|---|---|---|---|
| 1 | Турачак | јурт, административный тӧс јер | ↗5715[5] кижи |
| 2 | Байгол | јурт | ↘9[5] кижи |
| 3 | Кайашкан | јурт | ↘138[5] кижи |
| 4 | Куу-Оозы | јурт | →2[5] кижи |
| 5 | Лебедский | јурт | ↘2[5] кижи |
| 6 | Стретинка | јурт | →0[5] кижи |
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[6] | 2011[7] | 2012[8] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[12] | 2017[13] | 2018[14] | 2019[15] | 2020[16] | 2021[2] |
| 5740 | ↗5750 | ↗5830 | ↗5880 | ↘5791 | ↗5865 | ↗5866 | ↗5915 | ↗5965 | ↗6033 | ↘6031 | ↗6099 |
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 5738 кижи болгон, олордыҥ орустар, алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[17].
Инфраструктуразы
тӱзедер- аймактыҥ ла јурт јеезениҥ администрациялары;
- 2 орто ӱредӱлӱ школ;
- 4 балдардыҥ туразы;
- 1 кӱӱлик санат(музыкальная школа);
- 2 аймактыҥ эмчилиги;
- 3 јурттыҥ эмчилиги
- 4 библиотека;
- 2 краевед музей;
- 4 стадион;
- 2 почта;
- 2 кӧӧликтер јазаар јер;
- 3 АЗС;
- 5 пилорама;
- 21 магазин;
- 8 конор тура;
- 30 турбаза.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Турачак аймак
- ↑ 2,0 2,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2021 года (орус.). Дата обращения: кандык айдыҥ 27 кӱни, 2021. Архивировано кӱӱк айдыҥ 2 кӱни, 2021 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Закон Республики Алтай от 13 января 2005 года № 10-РЗ «Об образовании муниципальных образований, наделении соответствующим статусом и установлении их границ»
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года по муниципальным образованиям Республики Алтай
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013. Архивировано кӱчӱрген айдыҥ 16 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. Дата обращения: куран айдыҥ 6 кӱни, 2015. Архивировано куран айдыҥ 6 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (орус.) (31 јаан изӱ ай 2017). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2017 јыл.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 25 кӱни, 2018. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 26 кӱни, 2018 јыл.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года (орус.). Дата обращения: јаан изӱ айдыҥ 31 кӱни, 2019.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (орус.). Дата обращения: ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020. Архивировано ӱлӱрген айдыҥ 17 кӱни, 2020 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)