Каинчин, Јыбаш Бӧрӱкович
Семён Борукович Каинчин алтай ады Jыбаш Бöрÿкович (кичӱ изӱ айдыҥ 25 кӱни 1938, Экинур — сыгын айдыҥ 10 кӱни 2012) — алтай бичиичи, прозаик, кӧчӱреечи. СССР бичиичилериниҥ Биригӱзиниҥ турчызы (1971), РСФСР культуразыныҥ нерелӱ ишчизи (1997), Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2004), литературада ла кеендикте Г. И. Чорос-Гуркинныҥ адыла адалган Государстволык премияныҥ лауреады (2011)[2]. Сӧӧги — мундус.
| Јыбаш Бӧрӱкович Каинчин | |
|---|---|
| Чыккан ӧйи | кичӱ изӱ айдыҥ 25 кӱни 1938 или 1938[1] |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | сыгын айдыҥ 10 кӱни 2012 |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | бичиичи |
| Кайралдары ла премиялары |
  |
Биографиязы
тӱзедерЈыбаш Каинчин 1938 јылда кичӱ изӱ айдыҥ 25-чи кӱнинде Кан-Оозы аймакта Экинур јуртта чыккан. Экинурдыҥ јетиЈылдык школын божодып, Горно-Алтайсктагы педагогикалык училищеде ӱренген (1952—1956). 1957—1960јј. черӱде Ыраак Кӱнчыгышта турган. Черӱниҥ кийнинеҥ тӧрӧл јуртында иштеген. 1971 јылда А. М. Горькийдиҥ адыла адалган Литературный институтты божодып јат, анда јарлу прозачы В. Лидинниҥ јайаандык семинарында јӱрген. 1988 јылда бичиичилердиҥ Туулу Алтайдагы биригӱзиниҥ литература аайынча консультанты, 1991 јылда каруулу секретари болуп иштейт. 1995—2004 јј. «Ӱч-Сӱмер — Белуха» деп бичик чыгарар издательствоныҥ баш редакторы.
Јыбаш Бӧрӱкович Каинчин сыгын айдыҥ 10-чы кӱнинде 2012 јылда, 74 јаштуда јада калган[3].
Јайаандык ижи
тӱзедерЈыбаш Каинчин одустаҥ ажыра бичиктердиҥ авторы, ол тоодо романдар, повестьтер, куучындар. Оныҥ чӱмдемелдери ӧскӧ албатылардыҥ кӧп тилдерине кӧчӱрилип, Москваныҥ, Новосибирсктиҥ, Таллин ле Горно-Алтайсктыҥ бичик чыгартуларында, литературный журналдарда ла альманахтарда кепке базылган. Анчада ла јарлу бичиктери — «Ӱстибисте Ӱч-Сӱмер» (орустап «Под Белухой»), «Ол Јараттаҥ» (орустап «С того берега»), «Јылдыстар когы» (орустап «Пепел звезд») оноҥ до ӧскӧлӧри.
Јирмезинчи чактыҥ 60-чы јылдарында «Алтайдыҥ Чолмоны» газет ле литература-кееркемел «Алтайдыҥ тууларында» деп альманахта оныҥ баштапкы ӱлгерлери чыгат.
- 1969 ј. — куучындардыҥ баштапкы јуунтызы «Јаҥыс јердиҥ улузы» (орустап «Люди одной долины») јарлалат;
- 1970 ј. — повестьтер ле куучындарлу «Деремне» (орустап «Деревня») деп экинчи бичиги кепке базылат;
- 1973 ј. — орус тилле повесть ле куучындарлу «Люди одной долины» деп јуунтызы чыгат;
- 1974 ј. — прозалу јуунты «Аттарыс јаҥыс чакыда» (орустап «У одной коновязи»).
Кереес
тӱзедер- 1988 јылда Экинурдыҥ орто ӱредӱлӱ школында Јыбаш Бӧрӱкович Каинчинныҥ адыла адалган алтай тил ле литератураныҥ кабинеди ачылган.
- 1998 јылда Экинурда бичиичиниҥ 60 јажына учурлай литературный кычырыштар ӧткӧн.
- 2018 јылда Экинур јурттыҥ байрамында — Јыбаш Каинчинниҥ 80-јажына учурлай јиитердиҥ кӱнинде, јурттагы библиотека оныҥ адыла адалган.
Фильмографиязы
тӱзедерЈыбаш Бӧрӱкович Каинчинниҥ Јӱрӱми ле чӱмдемелдери керегинде ээчий кинолор соктырылган:
- 1971 — Туулу Алтайла (орустап По Горному Алтаю) (Лазарь Кокышев ле Дибаша Каинчинниҥ турушканыла) — Кӱнбадыш-Сибир кинохрониканыҥ студиязы[4];
- 1985 — Карга кӧмӱлген туулардыҥ Јаҥылгазы (орустап Эхо заснеженных гор) — Алтайское телевидение[4][5][6];
- 1986 — Јаҥыс јердиҥ улузы (орустап Люди одной долины) — Кӱнбадыш-Сибир кинохрониканыҥ студиязы[4];
- 2007 — Бичиичи ле ӧй (орустап Писатель и время) — ГТРК «Эл Алтай»[4].
- 2018 јылда бичиичиниҥ «Чеден» (орустап Изгородь) деп повези аайынча режиссер М. Кулунаковло кыска кино соктырылган. Ол ло Јылда Экинур Јурттыҥ байрамында — Јыбаш Каинчинниҥ 80-Јажына учурлай Јиитердиҥ кӱнинде, Јурттагы библиотека оныҥ адыла адалган.
Кайралдары
тӱзедер- Орден «Знак Почёта»[7];
- Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2005)[7];
- Россия Федерация культуразыныҥ нерелӱ ишчизи[7];
- Г. И. Чорос-Гуркинныҥ адыла адалган Государстволык премияныҥ ларуеады (2012)[3]
- Комсомол Алтайдыҥ премиязыныҥ лауреады[7];
- «Дружба народов» деп журналдыҥ[7] премиязыныҥ ларуеады;
- XXII-чи партсъездтыҥ адыла адалган колхозтыҥ сыйыныҥ лауреады[7];
- М. Шолоховтыҥ 100 Јылдыгына учурлай ундылбас медаль[7];
- СССР-дыҥ культура Министерствозыныҥ «За отличную работу» деп значок[4]
- Јыбаш Каинчинниҥ 80 Јажына учурлай кӧргӱзӱ[4]
Ајарулар
тӱзедер- ↑ Историческая энциклопедия Сибири / под ред. В. А. Ламин — Новосибирск: 2009. — ISBN 5-8402-0230-4
- ↑ Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 27—29.
- ↑ 3,0 3,1 Ушел из жизни талантливый алтайский писатель Д. Б. Каинчин
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Выставка к 80-летию писателя Дибаша Каинчина
- ↑ Фильм «Эхо заснеженных гор» о жизни и творчестве алтайского писателя Дибаша Каинчина вышел в эфире ГТРК «Алтай»
- ↑ Проза Дибаша Каинчина сильна своей простотой
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Известному алтайскому писателю Дибашу Каинчину исполнилось бы 75 лет
Литература
тӱзедер- Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 27—29.[1]