Ередеев, Александр Янганович
Александр Янганович Ередеев (тулаан айдыҥ 12 кӱни 1937, Кичӱ Ийин — кӱчӱрген айдыҥ 9 кӱни 2008, Улалу) — поэт, прозаик, журналист, СССР-диҥ бичиичилер Биригӱзиниҥ турчызы (1969), РФ-тиҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи (1996), Алтай Республиканыҥ калыгыныҥ бичиичизи (2007). Сӧӧги — тодош.
| Александр Янганович Ередеев | |
|---|---|
| Чыккан ӧйи | тулан айдыҥ 12 кӱни 1937 |
| Чыккан јери | |
| Божогон ӧйи | ӱлӱрген айдыҥ 9 кӱни 2008 (71 јаш) |
| Божогон јери | |
| Ороон | |
| Иш-тоштыҥ бӱдӱми | ӱлгерчи, прозаик, детский писатель, журналист |
| Кайралдары ла премиялары |
 |
Биографиязы тӱзедер
Александр Янганович Ередеев[1] 1937 јылда тулаан айдыҥ 12-чи кӱнинде Оҥдой аймакта Кичӱ Ийин јуртта чыккан. Бежинчи класстаҥ ала Оҥдойдыҥ школында ӱренген, оноҥ областной национальный школдо. 1956—1958 jj. Улалуныҥ зооветтехникумында ӱренген. Ӱредӱниҥ кийнинеҥ Ийинниҥ совхозында зоотехник болуп иштеген, оноҥ Кичӱ Ийинниҥ школында — ӱредӱчи ле библиотекарь. 1963 јылда Улалуга кӧчкӧн, анда Алтайдагы бичик чыгартузыныҥ (Алтайское книжное издательство) корректоры ла «Алтайдыҥ Чолмоны» деп газетиҥ корренспонденти. 1962 јылда А. М. Горькийдиҥ адыла адалган Литературный институтыҥ заочный бӧлӱгине кирген, 1967 јылда једимдӱ божоткон. 1969 јылда СССР-диҥ бичиичилериниҥ Биригӱзине алынган. Ол ло јылда ГТРК «Горный Алтай»-дыҥ радиокорреспонденти болуп, 30 јылдаҥ ажыра иштеп салган.
Александр Янганович Ередеев 2008 јылда кӱчӱрген айдыҥ 9-чы кӱнинде 71 јаштуда Улалуда jaдa калган.
Јайаандык ижи тӱзедер
Александр Ередеев ӱлгерди Улалуныҥ зооветтехникумыныҥ студенти болголокто бичип баштаган. Чӱмдемел ижиниҥ јылдарында jupмe кире ӱлгерлик, поэмалык ла куучындарлу јуунтылары кепке базылган. Баштапкы поэтикалык ӱлгерлӱ јуунтызы «Эзлик» (1961). Ол прозаныҥ да, поэзияныҥ да бичиктериниҥ авторы: «Ады јок чечектер» (1963), «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы» (1974), «Јеримнин талазы» (1987), «НЛО ло Айлан куучындар ла ӱлгерлер» (1998), «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы» (2007). Оныҥ кӧп чӱмдемелдери, темдектезе, «Быркырууш чечектиҥ ак парашютту уулы (орустап Маленький парашютист)» (1978) Н. Черкасовтыҥ кӧчӱргениле, «Зарница» (1979), «Любопытный ветерок» (1981) И. Фоняковтыҥ кӧчӱргениле орус тилле, Москва ла Барнаулда кепке базылгандар. Орус тилле И. Фоняковтыҥ «Звуки солнечной земли» (1988), деп кӧчӱрме јуунтызы чыккан.
2009 јылда Алтын-Туу издательство «Сургулјын» деп, јаан јуунты чыгарган.
Александр Ередеев балдардыҥ бичиичизи болуп јат. Оныҥ кӧп чӱмдемелдери ӱредӱниҥ бичиктерине кирген, кезик ӱлгерлери кожоҥдор болуп барган. Автор аҥ-куштыҥ ла уй-малаштыҥ кылыгын, алтай албатыныҥ јадын-јӱрӱмин, јаҥын (нравы и обычаи) кайкамчылу ла јарт бичип јат. Оныҥ чӱмдемелдери албатылык (национальный) кӧрӱмиле, јӱрӱмниҥ учурыла (философией) башкаланат.
Тизим тӱзедер
- Эзлик: ӱлгерлер. — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1961. — 39 с.
- Ады јок чечектер (орустап Цветы без названия): куучындар. — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1963. — 31 с.
- Быркырууш чечектин ак парашюту уулы (орустап Маленький парашютист, сын одуванчика). — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1974. — 30 с.
- Јеримнин талазы (орустап Просторы моей земли: стихи и поэма/ А. Я. Ередеев). — Горно-Алтайск: Туулу Алтайдыҥ бичиктер чыгарар изд-возы, 1987. — 224 с.
- НЛО ло Айлан куучындар ла ӱлгерлер. — Горно-Алтайск: Уч Сумер, 1998. — 143 с.
- Быркырууш чечектин ак парашютту уулы. — Горно-Алтайск: Солоны, 2007. — 30 с. — ISBN 978-5-903447-03-9
- Звуки солнечной земли: Стихотворения и поэмы / Перевод с алт. И. Фонякова. — М.: Сов. Россия, 1988 — 79 с.
- Сургулјын: лирика, куучындар, чӧрчӧктӧр. ― Горно-Алтайск: Алтын-Туу, 2009. ― 459 с.
Кайралдары тӱзедер
Кереес тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ Писатели Горного Алтая: библиографичесский словарь / сост. С. В. Моможокова, Э. П. Чинина, М. М. Алушкина, А. В. Бобокова; БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова». — Горно-Алтайск: БУ РА «Национальная библиотека Республики Алтай имени М. В. Чевалкова», 2019. — С. 26—27.
Литература тӱзедер
Тайантылар тӱзедер
- Ередеев Александр Янганович — Биография
- Государственная архивная служба Республики Алтай; Национальная библиотека Республики Алтай: Календарь юбилейных и памятных дат Республики Алтай. 2002 год. — Горно-Алтайск, 2002
- Бичиичи, ӱлгерчи Александр Янганович Ередеевтиҥ 80 јажына учурлай
- Эрјинелӱ эмил (Кычырар бичик) — с.70-99