Калбалу
Калбалу (орустап Черемшанка ) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагыныҥ Сускуныҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Калбалу | |
|---|---|
| орустап Черемшанка | |
 Калбалу | |
| 51°52′05″ с. ш. 85°46′20″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Майма |
| Јурт јеезе | Сускуныҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 664 м[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗96[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 93 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649115 |
| АТТК-ныҥ коды | 84215845002 |
| МТТК-ныҥ коды | 84615445106 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы
тӱзедерФизико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Кадын сууныҥ оҥ јарадында, Калбалу деген суу Кадынга киргенинде турат. Кырда, ӧзӧктӧ, суујараттай койу агаштар ла бийик ӧлӧҥ ӧзӧт. Јурттыҥ турган јери Чуйдыҥ трагын экијандай. Айландыра койу арал ла садтар. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 664 метрге бийик[1].
Климады
тӱзедерКлимады орто-континентал. Соок ло узун кыш, кыска ла серӱӱн јай. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[5].
Аҥ-куштары
тӱзедерТайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы[6]. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген куштар: ала ылаачын, ӱкӱ, шоҥкор, боро ылаачын[7]. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.
Ӧзӱмдери
тӱзедерАйландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай мында чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт[8]. Тайга-тажы јиилектӱ: бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ, кӧп ӧзӧт[8].
«Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[9].
Јери ле јолдоры
тӱзедерЈуртта 13 ором: Дворовый кош ором, Јолдо, Тӱндӱкте, Тӱштӱкте, Кайыҥду, Јалаҥда, Кӧк-јажыл, Крымныҥ, Најылыктыҥ, Амыр-энчӱниҥ, Садту, Јараттай кош ором, Тегеликтӱ.
| Калбалу јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Суску | 6,4 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Майма | 24 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 28 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 120 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3800 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 461,1 км-деҥ | 0 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Аймактыҥ кӧп јурттары Алтайский миссия келип, тургун алтайларды креске тӱжӱрип, кудайдыҥ православный јаҥына кийдирип, туралар, јолдор тудуп, серкпелер ачып, церковно-приходской школдор ачып, ӱредӱ берип турган ӧйдӧ тӧзӧлгӧн.
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008[10] | 2009[10] | 2010[11] | 2011[12] | 2012[12] | 2013[12] | 2014[13] | 2015[14] | 2016[2] |
| 68 | ↘65 | ↗69 | →69 | →69 | ↘68 | ↗92 | →92 | ↗96 |
Ук-калыктары
тӱзедерЈуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 54 кижи болгон, олордыҥ 93 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Инфраструктуразы
тӱзедер- баштамы школ;
- эмчилик;
- магазин;
- турбаза.
Экономиказы
тӱзедерКажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Маала ажын ӧскӱрери. Мал азыраары. Агаш белетеери. Туризм.
Кереестер
тӱзедерТӱӱкилик
тӱзедерАрхеологиялык
тӱзедерАр-бӱткендик
тӱзедерСкобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[15].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедер-
Калбалу јурт
.jpg)
Јарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Черемшанка (Калбалу)
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ Майма. Климат[1]
- ↑ Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ 8,0 8,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ 10,0 10,1 Майминский район. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.