Каракол
Каракол (орустап Каракол) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чамал аймагында Эликманардыҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Каракол | |
|---|---|
| орустап Каракол | |
 | |
| 51°27′25″ с. ш. 86°14′48″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Чамал |
| Јурт јеезе | Эликманардыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 831[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↘5[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар, алтайлар [3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649220 |
| АТТК-ныҥ коды | 84243870002 |
| МТТК-ныҥ коды | 84643470106 |
| Номер в ГКГН | 0140497 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы
тӱзедерКарако́л орустап .
Физико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш јанында, Караколдыҥ кӧлдӧриниҥ јуугында турат. Айландыра Иолгоныҥ сындары, тайга-тажы койу агаштарла бӱркелген. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 831 метрге бийик[1]
Климады
тӱзедерКыска јай ла узун кыш, је тӱштӱк аймактарга кӧрӧ мында чик јок јылу кыш болот, чаган айда тыҥ ла соок кӱндеринде температура −30 тӱшпейт, јайгы изӱ +30 градустаҥ кӧдӱрилбейт. Климады орто-континентал.
Аҥ-куштары
тӱзедерАймактыҥ тайгалары аҥдык: айу, бӧрӱ, какай, јеекен, булан, элик, марал, тооргы[4], оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, агас, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, агас, сууларда камду, кумдус. Ак-кийик, тооргы ла камду Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан. кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар[5].
Ӧзӱмдери
тӱзедерЈойгон, чиби, кайыҥ, мӧш, аспак, толоно, беле агаштар ӧзӧт. Чамал ичиниҥ ӧзӱмдери ӧҥжик, койу, јӱзӱн-јӱӱр бӱдӱмдӱ. Кыр бӱркеген агаштары мӧш, тыт, карагай, чиби, јойгон, кайыҥ, аспак, јодро ло јулукту агаштардаҥ алама, груша, слива ӧзӧт[6].
Јайгыда мешке, кӧжнӧ, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, кузук толо ӧзӧт. Ӧлӧҥ, чечектер, тайалар, кӱске јетире кӧс сӱӱндирип јайылат: каргана, тал, толоно, арчын, балан, ийт-тумчук, бороҥот, табылгы, адарткы, бастый, буланат, јеҥес, јоҥјолой, јаргак ӧлӧҥ, јыдунак, јыоан чечек, ийт-таман, јыракы-ӧлӧҥ, ийт-тырмак, калаш-чечек, кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, кылганак, кымыскайак, кулун-чечек, кулузын. Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер алтын тазыл ла кызыл тазыл[7].
Јери ле јолдоры
тӱзедерЈуртка јетире коомой јолло јаҥыс ла ГАЗ-66 кӧӧлик јӱрер аргалу.
Кӧл јаар барып јаткан улусты мындый машиналу таҥынаҥ аргачылар јетирет.
| Каракол јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Эликманар | 21 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Чамал | 27 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 110 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 200 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3900 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 495 км-деҥ | 57 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1836 јылда тӧзӧлгӧн. Совет ӧйдӧ јуртта Эликманардыҥ совхозыныҥ ишмекчилери јаткан. Олор мал ла аҥ азырап кичееген. 1993 јылда деремнеде улус јок дейле, Каракол јурт јок деп чотогон, је 2000 јылдардыҥ бажында јуртты ойто орныктырар деп аймактыҥ админстрациязы јӧп чыгарган.
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[8] | 2011[9] | 2012[9] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[2] |
| 8 | →8 | ↘7 | →7 | ↗8 | ↘7 | ↘5 |
Ук-калыктары
тӱзедерАлтайлар јуртаган. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча … кижи болгон, олордыҥ .. % орустар, .. % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[12].
Инфраструктуразы
тӱзедерБастыра инфраструктуралык обьекттер Эликманардыҥ јурт јеезезинде.
Каракол ӧзӧктиҥ ичинде «Беркут» ла «Аркадия» деп туристтер токтоор јерлер бар.
Мында олорго кӧлгӧ јетире баратан аттар бар.
Экономиказы
тӱзедерТаҥынаҥ ээлемдер. Мал азыраары. Туризм.
Кереестер
тӱзедерТӱӱкилик
тӱзедерАрхеологиялык
тӱзедер- Јебрен корум (718, 699, 662)[13].
Ар-бӱткендик
тӱзедер- Байлу туу(..)[13];
- Тоҥбок суу(..)[13].
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[13].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерЈарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Каракол
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Токшын Торбоков. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.