Теректӱ
Теректӱ (орустап Теректа) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Корбо-Талдыҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Теректӱ | |
|---|---|
| орустап Теректа | |
 | |
| 50°17′41″ с. ш. 85°52′19″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Кӧксу-Оозы |
| Јурт јеезе | Корбо-Талдыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Тӧзӧлгӧн јылы | 1860 |
| Бийиги | 1061[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗435[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 89 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649470 |
| АТТК-ныҥ коды | 84240820003 |
| МТТК-ныҥ коды | 84640420111 |
| Номер в ГКГН | 0154730 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы
тӱзедерФизико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, Сайлугемниҥ, Теректиниҥ, Тӧгӧриктиҥ, Кадын-Бажы Ӱч-Сӱмердиҥ, Ыйыктуныҥ тайгаларына курчаткан, Кадынга кирген Јаан Теректӱ сууныҥ јарадында турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1061 метрге бийик[1].
Климады
тӱзедерКлимады орто-континентал. Кыш узун, ӱлӱрген айда ла кезикте кар тӱшсе, ойто кайылбай, кандык айдыҥ бажына јетре јадат. јай дезе кичӱ изӱ айдаҥ башталып, куран айда божойт, сыгын айда эмеш айас јылу кӱндер туруп ийет, эмеген јай дежер.
Јайдыҥ ортозында да кар јаап ийердеҥ айабас, минус градуска чечектӱ агаштарды, маала ажын соок алып ийет. Температура онойып кӱн туркунына кезем солынар аргалу.
Аҥ-куштары
тӱзедерТайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы, шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ.[5].
Ӧзӱмдери
тӱзедерКырлардыҥ тӱштӱк јаны агаш јок, тӱндектей арка јаны агашту, кӧп јандай мӧш, тыт, кайыҥ, терек, аспак ла чиби ӧзӧт. ак јалаҥдары јайым одор ло кырага јараар јерлер. Мӧш лӧ кайыҥ, тыт ла аспак, чиби ле терек агаштар ӧзӧт. Кыска да болзо јайда јердиҥ ажы (кузук, јиилек, мешке), Маала ажы, кырада салган мажакту аш јакшы јылда кӧп тӱжӱм берет[5]. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Амырдыҥ элбек јалаҥдарында кырага салган аш (буудай, сула ла арба), азырал ӧлӧҥ пырей јакшы бӱдет[6].
Јери ле јолдоры
тӱзедер| Тӧгӧрик јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Корбо-Тал | 10 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы | 24 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 350 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 440 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4100 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ | 270 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ | 240 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1860 јылда тӧзӧлгӧн. Кӧчкин јаржактар бого токтоп јуртай берген, озо Блинов Василий деп кижи мында адару тудуп, пасекалу болгон.
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[7] | 2011[8] | 2012[8] | 2013[8] | 2014[9] | 2015[10] | 2016[2] |
| 449 | ↗450 | ↗454 | ↗458 | ↘444 | ↘429 | ↗435 |
Ук-калыктары
тӱзедерЈуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 501 кижи болгон, олордыҥ 89 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон [3].
Инфраструктуразы
тӱзедер- орто ӱредӱлӱ школ;
- «Тийиҥеш» деп балдардыҥ туразы;
- эмчилик;
- культураныҥ байзыҥы;
- библиотека;
- стадион;
- почта;
- магазин;
- пилорама;
- турбаза «Оймон ӧзӧк», «Гостевая деревня», «Мир», «Ассонов».
Экономиказы
тӱзедерКажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы мал, аҥ, уй, кой, эчки азыраары, аш салары, адару тудары. Агаш белетеери. Туризм.
Кереестер
тӱзедерТӱӱкилик
тӱзедерАрхеологиялык
тӱзедер- Мӧҥкӱсалгыш (1572, 1573, 1561, 1513, 1514, 1515, 1516, 1517)[13];
- Јебрен корум (1560, 1512)[13];
- Кезер таш (1511)[13].
Ар-бӱткендик
тӱзедерСкобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[13].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерЈарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Теректа
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
- ↑ 5,0 5,1 Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (недоступная ссылка). Дата обращения: кӱчӱрген айдыҥ 11 кӱни, 5939. Архивировано 1610213696.
- ↑ Список-объектов-культурного-наследия.pdf (недоступная ссылка). Дата обращения: 1605358839. Архивировано 1699690606.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.