Толгойок
Толгойок (орустап Толгоек) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чамал аймагында Чамалдыҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Толгойок | |
|---|---|
| орустап Толгоек | |
.jpg) Толгойок (Поселок Гидростроителей) | |
| 51°20′23″ с. ш. 86°03′29″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Чамал |
| Јурт јеезе | Чамалдыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 400—550[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↘153[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 86 % (2002)[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649240 |
| АТТК-ныҥ коды | 84243855004 |
| МТТК-ныҥ коды | 84643455111 |
| Номер в ГКГН | 0602556 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы
тӱзедерТолгойок — толгой, толголып, эбирип, толголгон ӧзӧк орустап скрученный[4].
Физико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, Бешпек тууныҥ јанында, Чамалдаҥ ырак јок јерде, Кадынныҥ коолында турат. Јуртты айландыра каскак, кайыр кырлар турат, кошмак агаштарла бӱркеткен. Бийик кырлардыҥ ортозында суу јараттай кызык јерлерде покостор. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 400—550 метрге бийик[1].
Климады
тӱзедерКлимады орто-континентал. Јайы кыска, кыжы узун, је тӱштӱк аймактарга кӧрӧ чик јок јылу. Мында кышкыда чаган айда орто температура −16 °С, тыҥ салкындар бийик, ичпек кырлардыҥ ортозында болбойт. Јайгыда изӱлер +35 °С кӧдӱрилбейт, кей серӱӱн ле чыкту болот. Маала ажы ла јердиҥ ажы јакшы тӱжӱм берет[5].
Аҥ-куштары
тӱзедерАймактыҥ тайгалары аҥдык: айу, бӧрӱ, какай, јеекен, булан, элик, марал, тооргы[6], оок аҥдардаҥ койон, јараа, киш, јоонмойын, агас, ӧркӧ, сарас, тарбаган, кӧрӱк, агас, сууларда камду, кумдус. Ак-кийик, тооргы ла камду Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген. Кушка да аба-јыш бай: кӱртӱк, чай, сымда, бӧднӧ, мечиртке, ӱкӱ, каргаа, саҥыскан, кӱӱк, барынтычы куштардаҥ ылаачын, шоҥкор, кускун, карчага бар[7].
Ӧзӱмдери
тӱзедерАйландыра кырлар койу агашка бӱркеткен: аспак, кайыҥ, мӧш, карагай, јойгон, тал, каргана, беле, толоно ло о.ӧ. Јайгыда мешке, кӧжнӧ, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, кузук толо ӧзӧт. Ӧлӧҥ, чечектер, тайалар, кӱске јетире кӧс сӱӱндирип јайылат: каргана, тал, толоно, арчын, балан, ийт-тумчук, бороҥот, табылгы, адарткы, бастый, буланат, јеҥес, јоҥјолой, јаргак ӧлӧҥ, јыдунак, јыоан чечек, ийт-таман, јыракы-ӧлӧҥ, ийт-тырмак, калаш-чечек, кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, кылганак, кымыскайак, кулун-чечек, кулузын. Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер алтын тазыл ла кызыл тазыл[8].
Јери ле јолдоры
тӱзедерЈуртта 1 ором: Энергетиктердиҥ.
| Толгойок јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Чамал | 12 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Чамал | 12 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 110 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 200 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3900 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 495 км-деҥ | 53 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1931 јылда тӧзӧлгӧн. Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Чамал ичинде орус миссионерлер алтай улусты креске тӱжӱрип, православный кудай јаҥына кийдирип, школдор ачып, јурттар тӧзӧп турган ӧй. 1922 јылда Алтайда 24 волостьты бириктирип, 9 аймак эткен. Толгойок јурт Чамал аймакка кирген[9]. Кадын ГЭС-ти тудатан ишмекчилер јадар деп бу јуртты тӧзӧгӧн, је бу проект келишпесте, јурт артып калган. 80 јылдарда ойто орныктырылган.
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[10] | 2011[11] | 2012[11] | 2013[11] | 2014[12] | 2015[13] | 2016[2] |
| 142 | →142 | →142 | ↗150 | ↗159 | ↗161 | ↘153 |
Ук-калыктары
тӱзедерОрус ла алтай улус јадат. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 133 кижи болгон, олордыҥ 86 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[14].
Инфраструктуразы
тӱзедерБастыра инфраструктуралык обьекттер Чамалда.
Экономиказы
тӱзедерТаҥынаҥ ээлемдер. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Туризм.
Кереестер
тӱзедерТӱӱкилик
тӱзедерАрхеологиялык
тӱзедер- Јебрен корум (636)[15].
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[15].
Ар-бӱткендик
тӱзедер- Байлу кыр Бешпек[15].
- Кайыр-Суу. Тоҥбок суу (459)[15].
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[15].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерЈарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Чемальский район (Чамал аймак)
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ Чемальский район. Климат
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Токшын Торбоков. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Рекреационное освоение Чемала
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 15,6 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.