Турбаза «Юность»
Турбаза «Юность» (орустап Турбаза «Юность») јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Майма аймагында Сускуныҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Турбаза «Юность» | |
|---|---|
| орустап Турбаза «Юность» | |
| 51°52′35″ с. ш. 85°48′13″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Майма |
| Јурт јеезе | Сускуныҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 269[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↘52[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 87 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649115 |
| АТТК-ныҥ коды | 84215845003 |
| МТТК-ныҥ коды | 84615445111 |
|
|
|
.svg)
Этимологиязы
тӱзедер«Јииттер» деп амыраар јер — орустап Турбаза «Юность».
Физико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш келтейинде, сол јанынаҥ кырлар, оҥ јанында Кадын суу аккан јерде турат. Кырлар кӧп сабада карагай агашла туй ӧскӧн, карагайла кожо тыт, јойгон, чиби, тал, аспак ла кайыҥ агаш ӧзӧт. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 269 метрге бийик[1].
Климады
тӱзедерКлимады орто-континентал. Тӱштӱк аймактарга кӧрӧ климат јымжак, кыш карлу болот, јер тыҥ тоҥбойт. Кейдиҥ ортојылдык температуразы +1,0 °С, изӱ кӱндердиҥ температуразыныҥ ӱстӱги бажы +36 °С, эҥ ле соок температураныҥ алтыгы учы −49 °С, јердиҥ ортојылдык температуразы +2 °С, јыл ичинде калганчы соок кӱн ле баштапкы соок кӱн 24.05/17.09, јыл ичинде соок јок кӱндердиҥ тоозы 116, јут-чыктыҥ кеми бир јылга 711 мм, салкынныҥ ортојылдык тӱргени 1,7, тыҥ салкынду кӱндердиҥ тоозы 9,1 (15 м/с тӱрген салкынду)[4].
Аҥ-куштары
тӱзедерТайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы[5]. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк. Алтай Республиканыҥ кызыл бичигине кирген куштар: ала ылаачын, ӱкӱ, шоҥкор, боро ылаачын[6]. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.
Ӧзӱмдери
тӱзедерАйландыра ӧскӧн агаштардыҥ кӧп нургуны карагай, јойгон агаш. Суујакалай мында чиби, тал, каргана, кайыҥ агаштар ӧзӧт, бийиктей тытла кожо мӧш ӧзӧт[7]. Тайга-тажы јиилектӱ: бороҥот, уйкӧс, тийиҥкат, кызылгат, тайабаш, калба, кӧжнӧ, кӧп ӧзӧт[7].
«Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[8].
Јери ле јолдоры
тӱзедерЈуртта 11 ором: Алтай, Сӱӱмјилӱ, Кырлу, Кадынныҥ, Сускуныҥ, Туристтердиҥ, Чечектӱ, Чуйды, В. Я. Шишковтыҥ, Дачалу кош ором, Университеттиҥ.
| Турбаза «Юность» јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Суску | 4,5 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Майма | 21 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 26 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 110 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3800 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 461,0 км-деҥ | 0 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1958 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2008[9] | 2009[9] | 2010[10] | 2011[11] | 2012[11] | 2013[11] | 2014[12] | 2015[13] | 2016[2] |
| 40 | ↗44 | ↗45 | →45 | →45 | ↗51 | →51 | ↗57 | ↘52 |
Ук-калыктары
тӱзедерЈуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 44 кижи болгон, олордыҥ 87 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Инфраструктуразы
тӱзедер- баштамы школ;
- јурттыҥ клубы;
- библиотека;
- магазин;
- турбаза.
Экономиказы
тӱзедерКажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Мал азыраары, маала ла сад ӧскӱрери. Адару тудары. Туризм.
Кереестер
тӱзедерАр-бӱткендик
тӱзедерСкобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[14].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерЈарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Соузга (Суску)находится рядом
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Майма. Климат[1]
- ↑ Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ 7,0 7,1 Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ 9,0 9,1 Майминский район. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013