Камай
Камай (орустап Камай) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Шабалин аймагында Акјулдыҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Камай | |
|---|---|
| орустап Камай | |
| 51°30′28″ с. ш. 85°45′11″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Шабалин |
| Јурт јеезе | Акјулдыҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 802[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗79[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | алтайлар 97 % (2002)[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38845 |
| Почтаныҥ индекси | 649219 |
| АТТК-ныҥ коды | 84250805002 |
| МТТК-ныҥ коды | 84650405106 |
| Номер в ГКГН | 0153867 |
|
|
|
.svg)
Этимологиязы тӱзедер
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Географиязы тӱзедер
Алтай Республиканыҥ тӱндӱк-кӱнбадыш јанында, Камай ла Јумурлу суурардыҥ јанында турат. Јал-Мӧҥкӱниҥ сындары, Себи-Бажы, Чаргы-Бажы тайга сындар эбире турат. Тӱштӱк јаар Себиниҥ боочызы. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 802 метрге бийик[1].
Климады тӱзедер
Климады орто-континентал. Шабалин аймактыҥ климады тӱштӱк аймактарга кӧрӧ јымжак. Кыш соок ло карлу, серӱӱн јай болот. Кышкы сооктыҥ ортоайлык температуразы −19 °С, чаган айдыҥ тыҥыда соогы −35..-40 °С. Кар эмеш калыҥ тӱжер. Јайгы орто температура +15 °С, +16,5 °С болзо, јаан изӱ айдыҥ тыҥ изӱзи +35 °С кире бар. Јут-чыктыҥ кеми јеткил тӱжет 435—462 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с.
Аҥ-куштары тӱзедер
Тайга тажы аҥдык: койон, агас, јоонмойын, тийиҥ, сарас, кӧрӱк, суузар, камду. Азулу айдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен, шӱлӱзин јӱрет кырларда. Туйгакту јерликтер: элик, булан, марал. Кезик аҥдар-куштардыҥ тоозы астап, јоголорго једип бараткан учун олорды «Кызыл Бичикке» кийдирген[5]. Куштардаҥ бӧднӧ, чай, кӱртӱк, агуна, турна, кара-тас, каргаа ла о.ӧ. Озодоҥ бери јӱзӱн-јӱӱр куштарыла байлык јер. Јелечи, јијигей, кӧктийек, ӱренчи, кызылтӧш, талеҥко, каргаа, саҥыскан — оок куштар ла барынтычылары: ылаачын, шоҥкор, тейлеген, кускун, мӱркӱт. Чек јоголорго јеткен куштар: ала ылаачын, боро ылаачын, шоҥкор, карчага, ӱкӱ, мечиртке[6].
Ӧзӱмдери тӱзедер
Тӱштӱкте аймактарга кӧрӧ мында мӧш, чиби, карагай, тыт агаштарла кожо јымжак агаштар кӧптӧдӧ ӧзӧт. Јайгыда аркалар, јалаҥдар кӧйу ла бийик ӧлӧҥ-чӧплӧ бӱркелет. Ӧлӧҥ чабынга ло малга одорлоорго јакшы. Чечек деп неме тен јӱзӱн ле јӱӱр: айкаајы-кункайлык-айчечек (орустап альпийский мак), адарткы (орустап клевер), айусырга-айукоҥко (орустап водосбор), балтырган (орустап борщевик), алаҥуш (орустап чемерица), баргаа-јапшан (орустап полынь), бастый (орустап василек), буланат-эмеенчай (орустап кипрей), быркырууш-тарланчечек-сӱтчечек (орустап одуванчик). Јерјиилек, уйјиилек, кайыҥат, койјиилек, бороҥот, кызылгат, тийиҥкат арка-јалаҥда кӧп. Чыкту ла кӧлӧткӧлӧй јерде ӧлӧҥ бийик болуп ӧзӧт, комургай, кулузын, кылбыш, «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер кӧп, олордыҥ тоозында: арчын, алтын тазыл, марал чечек, кызыл тазыл ла о.ӧ.[7].
Јери ле јолдоры тӱзедер
Камайда 1 ором: Тӧс ором. «Чуйдыҥ трагы — Акјул — Камай» деп регионал учурлу јолдыҥ учы. Чуйдыҥ федерал учурлу кӧӧлик јолына (Р256) јетире ..км.
| Камай јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Акјул | 8 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Шабалин | 45 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 100 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 190 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4000 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 523,0 км-деҥ | 16 км |
Тӱӱкизи тӱзедер
Јурт 1826 јылдарда тӧзӧлгӧн. 1926јылда Камайда 24 таҥынаҥ ээлем болгон, 98 кижи, бастыразы алтайлар. 1935 јылда Камай Акјулдыҥ јуртсоведине кирген. 1937 јылда артель Кировтыҥ адын аданган. 1956 јылда эки артель бириккен: «Ленинский животновод» (Акјул јурт) ло Кировтыҥ, јаба Кировтыҥ артели боло берген. 1960 јылда бу эки јурттыҥ артели Чаргыныҥ маралосовхозыныҥ фермалары болгон, 1978 јылдаҥ Чаргыдагы АЭХ-тиҥ фермазы болуп јат.
Камайда баштамы школ 1936 јылда ачылган. Баштапкы ӱредӱчилер: Егор Николаевич Куйруков, Марта Васильевна Барбаякова, Клавдия Николаевна Анатова, Николай Матвеевич Тыдыков, Михаил Захарович Арбанаков. 1948—1951 јылдарда Зинаида Ивановна Мамашева ӱредӱчи болуп иштеген. 1950—1951 јылдарда Камайда 9 ӱренчик болгон. 1965-1966 јылдарда 26 ӱренчик, 2 ӱредӱчи болгон[8].
Эл-јон тӱзедер
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[9] | 2011[10] | 2012[10] | 2013[10] | 2014[11] | 2015[12] | 2016[2] |
| 75 | →75 | ↘72 | ↗77 | ↗80 | ↘77 | ↗79 |
Ук-калыктары тӱзедер
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 93 кижи болгон, олордыҥ 97 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[13].
Инфраструктуразы тӱзедер
- Камайдыҥ баштамы школы;
- эмчилик;
- стадион;
- магазин.
Экономиказы тӱзедер
Јуртта јаан ээлем јок. Јылкы, соок тумчукту ла оок мал азыраары. Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ.
Кереестер тӱзедер
Тӱӱкилик тӱзедер
Археологиялык тӱзедер
Ар-бӱткендик тӱзедер
- Байлу туу,
- Тоҥбок суу.
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Јарлу улузы тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ 1,0 1,1 Камай
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ По дорогам истории[1]
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)