Карагем (суу)
Караге́м (орустап Карагем) — Россияда Алтай Республиканыҥ Кош-Агаш аймагында суу.
| Карагем | |
|---|---|
| орус. Карагем | |
_%D0%B2_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%B3%D0%B5%D0%BC_-_panoramio.jpg) Јолдуайры суу (ортозында) Карагемге киргени | |
| Характеристиказы | |
| Узуны | 50 км |
| Бассейн | 780 км² |
| Сууныҥ чыгымы | 60 м³/с (оозы) |
| Водоток | |
| Бажы | слияние рек: Сол Карагем и Оҥ Карагем |
| • Бийиги | 2500 м |
| • Координаталары | 49°59′15″ с. ш. 87°37′23″ в. д.HGЯO |
| Оозы | Аркыт |
| • Турган јери | 77 км оозынаҥ ала оҥ јаратла |
| • Бийиги | ≈ 1296 м |
| • Координаталары | 49°51′22″ с. ш. 87°09′13″ в. д.HGЯO |
| Сууныҥ келтеҥи | 13 м/км |
| Турган јери | |
| Суузыныҥ системазы | Аркыт → Кадын → Оп → Карский талай |
| Ороон | |
| Регион | Алтай Республика |
| Аймак | Кош-Агаш аймак |
|
|
|
 — бажы,  — оозы |
|
| Код ГСР | 13010100312115100004752 |
 Медиафайлдар Викискладта | |
Этимологиязы тӱзедер
Ачык Карагем — орустап с тув. «обильная, родниковая река»[1].
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Карагем суу Туулу Алтайда Кош-Агаш аймактыҥ јериле агат. Ол Аркыттыҥ оҥ кош суузы. Узуны 50 км. Суу-бассейнниҥ текши јери 780 км²[2]. Карагемниҥ боочызы Алтайда јарлу јер. Суу Тӱндӱк Чуйдыҥ сындарынаҥ башталат, талайдыҥ кемјӱзинеҥ 2500 метрге бийик, эки јаан эмес суу биригип бӱдет — Сол Карагем (Абыл-Ойык) ла Оҥ Карагем. Карагем оозында сууныҥ орто бийигинде (орустап при среднем уровне) јаан изӱ ле куран айларда јыл туркунына чыгымдалганы 50—60 м³/с болуп јат. Карагемниҥ кӧп саба кош суулары мӧҥкӱ тоштордоҥ башталат, оныҥ учун чыгымдалган сууныҥ тал орто кирези тоштоҥ кайылган суу.
Кош суулары тӱзедер
(оозынаҥ ала кемјилген)
- 29 км: Тоштуайры (Караайры)
- 32 км: Камрӱ
- 40 км: Јолдуайры (суу)
- 50 км: Оҥ Карагем
Карагем суу јӱзер-спорттыҥ јарлу јери. Карагем јалаҥнаҥ (Јолдуайры сууныҥ кожулганынаҥ бир эмеш ӱсти јанында, талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1900 м бийик јерде)) ла башталала, сыраҥай оозына јетире суу-маршрут. Эҥ ле кӱч участок 19 бозоголу, узуны 8 км кызык (орустап ущелье). Экинчи кызык баштапкызыныҥ кийнинеҥ 2 км јерде — мында 3 кату бозого. Ӱчинчи кызыкка јетпей сӱреен кату «Разбойники» деп бозого (Речной порог) ло 2 шивера. Карагем сууныҥ алты јанында «Чибитский» дейтен бозоголор (орустап каскад) ээчий-деечий 3 км кире једе агат.
Аркытка Карагем суу келип кирген јерге 7 км јетпей јӱрӱп, Аркыттыҥ ӱзӱги Карагемский прорыв деп адалат. Мында Аркыт арбынду суузыла Кадын деп сын-тайганы кезип, узуны 5 км кызыкты (25 м/км келтеҥдӱ орустап с уклонами) кечип, Карагемле бириге берет. Карагем прорывты баштапкы катап 2003 јылда Барнаулдыҥ суу-спортчылары — Александр Проваторов, Сергей Блошкин ле Владислав Зырянов «бублик» деп атту кемеле ӧдӱп чыккандар[3].
Јуук деген јон јаткан јерлер… Јуугында јон јаткан јурттар јок.
Суу реестрдиҥ чотогоныла тӱзедер
Россияныҥ государстволык сууныҥ реестры аайынча Верхнеобский бассейновый округка кирет, сууээлем бӧлӱги — Кадын, суу подбассейны — Бий ле Кадын. Суу бассейны — (Ӱстӱги) Оп суунаҥ ала Эрчишке киргенине јетире[2].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ 2,0 2,1 Государственный водный реестр РФ: Карагем. Дата обращения: кочкор айдыҥ 23 кӱни, 2011. Архивировано јаан изӱ айдыҥ 20 кӱни, 2012 јыл.
- ↑ Serg Dwarkin. Карагемский прорыв: 20 лет спустя (10 кандык ай 2014). Дата обращения: сыгын айдыҥ 2 кӱни, 2018.
Литературазы тӱзедер
- Ресурсы поверхностных вод СССР: Гидрологическая изученность. Т. 15. Алтай и Западная Сибирь. Вып. 1. Горный Алтай и Верхний Иртыш / под ред. В. В. Зееберг. — Л.: Гидрометеоиздат, 1966. — 216 с.