Кӧӧ
Кӧӧ (орустап Коо) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Улаган аймагында Чолушпаныҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Кӧӧ | |
|---|---|
| орустап Коо | |
 | |
| 51°05′53″ с. ш. 87°53′46″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Улаган |
| Јурт јеезе | Чолушпаныҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 479[1] м |
| Климады | кезем-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗236[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | телеҥиттер 84 % (2002)[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38845 |
| Почтаныҥ индекси | 649740 ла 649742 |
| АТТК-ныҥ коды | 84230850003 |
| МТТК-ныҥ коды | 84630450111 |
| Номер в ГКГН | 0154268 |
|
|
|
 Медиафайлдар Викискладта | |
.svg)
Этимологиязы тӱзедер
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Географиязы тӱзедер
Јурт Туулу Алтайдыҥ кӱнчыгыш јанында, Чолышман сууныҥ сол јарадында, тӱндӱк јанында Алтын Кӧл, Алтын-Туу, айландыра бийик кырлар, боочылар ла учар-суулар. Тӱштӱк јанында Чуйдыҥ трагы јаар јолдор. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 479 метрге бийик[1].
Климады тӱзедер
Климады кезем-континентал. Јакалай тӱндӱктиҥ ле Ырак кӱнчыгыштыҥ јерлерине тӱҥейлеген. Кышкыда тӱндӱк аймактарга кӧрӧ тыҥ сооктор болот. Јакалай тӱндӱктиҥ ле Ырак кӱнчыгыштыҥ јерине тӱҥейлеген. Кыш узун, тыҥ соокторлу, салкындарлу болот. Јай кыска, серӱӱн, кей кургак. Кейдиҥ ортојылдык кеми −1,1 °С, бир јылдыҥ туркунына эҥ ле бийик температура 34 °С, эҥ ле соок температура −58 °С, јердиҥ кыртыжыныҥ ортојылдык температуразы −3 °С, баштапкы сооктор келер кӱндер 30.05/01.09, Соок јок кӱндер 93, јут-чыктыҥ ортојылдык кеми 292 мм, салкынныҥ ортојылдык кеми — 1,6 м/с, 15 м/с тыҥ салкынду кӱндер 3,2. Кар кышкыда узак јатпайт, салкын учура берет. Чолышман ичиниҥ айы-кӱни эмеш јымжак болот Улаган јаар јерлерге кӧрӧ.
Аҥ-куштары тӱзедер
Улаган алтай аҥдык јер. Тайга-ташта казыр аҥдардаҥ айу, бӧрӱ, шӱлӱзин, јеекен, ирбис бар. Туйгакту аҥнаҥ марал, булан, элик, тооргы, какай јӱрет.[5]. Оок то аҥдар кӧп агас, албаа, киш, суузар, камду, јоонмойын ла о.ӧ. Куштардаҥ барынтычылары мечиртке, шоҥкор, боро ылаачын, карчага, ӱкӱ, кезигиниҥ тоозы кезем астаган учун олорды Алтай республиканыҥ «Кызыл бичигине» кийдирген[6]. Сууларда азый балыктыҥ кандыйы ла болгон, эмди суулар тартылып, тайызаган учун балык та астай берген. Аймакта кезик кӧлдӧрдӧ таҥынаҥ аргачылар балык ӧскӱрип, садуга апарат пелядь, чараган ла форель.
Ӧзӱмдери тӱзедер
Каскак бийик кырлары кайыр, агаштары тӱндӱк ле јанында ӧзӧт. Агаштардыҥ кӧп сабазы чет агаш, чиби, бийиктей мӧш, суујараттай тал. Чолушпа ичиле (Балыкчы, Кӧӧ, Кӧк-Паш, Беле јурттар) тӱштук јанын аймактыҥ тӱҥейлеп албазыҥ, не дезе, Алтын-Кӧл јаны, Чолушман ӧзӧктиҥ суузыныҥ коолы јымжак климатту, јӱзӱн ӧлӧҥдӧр, јиилектер, јулукту агаштар ла маала ажы јакшы ӧзӧт[7]. Тӱштӱктей дезе талайдыҥ кемјӱзинеҥ канча катап бийик, соок, јер эрте ле тереҥ тоҥып калат. Кезем континентал айалгада ӧзӱмдердиҥ бӱдӱми астап јат, је ого коштой эндемик ӧзӱмдер база бар. Јулукту агаштар ол јодро, алама, груша, слива, беле. «Кызыл бичикке» кирген ӧзӱмдер база кӧп, олордыҥ ортозында алтын ла кызыл тазылдар[7].
Јери ле јолдоры тӱзедер
Јуртта 5 ором: Кӱнчыгыш, Кӱнбадыш, Меесте, Тӱндӱк, Тӱштӱк.
| Кӧӧ јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Балыкчы | 31 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Улаган | 84 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 270 км / 490 км (Чуйдыҥ трагы) |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 360 км / 580 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4300 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 788 км-деҥ (Акташ) | 140 км |
Тӱӱкизи тӱзедер
Јурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Мында агару Николаныҥ серкпези бар, 2000 јылдарда тудулган.
Эл-јон тӱзедер
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[8] | 2011[9] | 2012[9] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[2] |
| 240 | →240 | ↗248 | →248 | ↘239 | ↘231 | ↗236 |
Ук-калыктары тӱзедер
Телеҥиттер јуртайт. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 227 кижи болгон, олордыҥ 84 % телеҥиттер ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].
Окылу тил: орус, алтай[12].
Инфраструктуразы тӱзедер
- баштамы школ;
- эмчилик;
- библиотека;
- стадион;
- магазин.
Экономиказы тӱзедер
Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Туризм.
Кереестер тӱзедер
Тӱӱкилик тӱзедер
- Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга кереес (1682)[13];
Археологиялык тӱзедер
- Тура-Кайа (орустап каменная стена) (1721). Кандуру таш стене(1645)[13];
- Кендир. Субак (орустап оросительная система) (1654, 1653, 1650, 1647)[13];
- Јебрен корумдар (1651, 1659)[13].
Ар-бӱткендик тӱзедер
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[13].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Јарлу улузы тӱзедер
- Кошев Каран (02.01.1946 јылдыҥ чаган айыныҥ 2-чи кӱнинде — 2007 јылда) — Арасей бичиичилериниҥ биригӱзиниҥ турчызы, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи, ӱлгерчи ле инженер[14].
Ајарулар тӱзедер
- ↑ 1,0 1,1 Коо (Јурт Кӧӧ)
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ О.Т. Молчанова. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — 397 с.
- ↑ Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ 7,0 7,1 Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 13,7 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.
- ↑ Кошев А. Д.[1]