Кастакту
Кастакту (орустап Кастахта) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кӧксу-Оозы аймагында Кӧксу-Оозыныҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Кастакту | |
|---|---|
| орустап Кастахта | |
| 50°19′23″ с. ш. 85°44′17″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Кӧксу-Оозы |
| Јурт јеезе | Кӧксу-Оозыныҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 1104[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | ↗137[2] кижи (2016) |
| Ук-калыктар | орустар 53 %, алтайлар 45 %[3] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649474 |
| АТТК-ныҥ коды | 84240875004 |
| МТТК-ныҥ коды | 84640475116 |
| Номер в ГКГН | 0153878 |
|
|
|
.svg)
Этимологиязы тӱзедер
Физико-географиялык темдектери тӱзедер
Географиязы тӱзедер
Јурт Туулу Алтайдыҥ тӱштӱк-кӱнбадыш келтейинде, Сайлугемниҥ, Кадын-Бажы Ӱч-Сӱмердиҥ, Ыйыктуныҥ, Тӧгӧриктиҥ, Теректиниҥ сын тайгаларына курчаткан, Казахстанла гран кыйуга јуук јерде, Кастактуныҥ суузы ла Талдура суу бириккенинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 1104 метрге бийик[1]
Климады тӱзедер
Климады орто-континентал. Казак чӧлдӧрдӧҥ јылу салкындар, изӱ кей келип, айдыҥ-кӱнниҥ айалгаларын кубултар аргалу. Кыш узун, јаан карлу, ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына једет, 6-7 ай, јай кыска кичӱ изӱ айдаҥ ала куран айдыҥ учына јетире, 3 ле ай. Чаган айдыҥ соок деген кӱнинде −30..-40 °С, јаан изӱ айда эҥ тыҥ изӱ +30..+35 °С болот. Јут-чыктыҥ кеми јеткилинче: 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык кеми: 4,7 м.
Аҥ-куштары тӱзедер
Тайгалары аҥдык: ирбис, айу, бӧрӱ, тӱлкӱ, јуҥма, марал, элик, тооргы, шӱлӱзин, сарас, јоонмойын, агас, кӧрӱк, тийиҥ ле о.ӧ. аҥдар. Чай, кӱртӱк, бӧднӧ, торлоо, ӱкӱ, кӱӱк, талеҥко, каргаа, кускун, карчага, мӱркӱт, тейлеген, јерлик кас, ӧртӧк деп куштар Кадын-Бажыныҥ биосферный заповеднигинде бар. Сууныҥ балыгы кӧлдӧрдӧ лӧ Кӧк сууда болот, чараган, јылмай, чортон, бел ле о.ӧ. Айы-кӱни јарамык јер, јуды кары јеткилинче тӱжет, кӱйгектӱ де јылда[5].
Ӧзӱмдери тӱзедер
Айландыра арка туузы агашла бӱркелген, ачык јайым јалаҥдары малга јакшы одор, кыралары элбек. Мӧш, тыт, кайыҥ, терек, чиби, јодро, толоно, ыргай агаштар ӧзӧт. Јакшы јылда маала да ажы, јердиҥ де ажы, кыра да ажы јакшы тӱжӱмдӱ бӱдет[6]. Озодоҥ бери кедери тайгада, јайлуларда ӧлӧҥ-чӧп, тазыл-тамыр кӧп болгон, је улустыҥ кичеебес кылыгынаҥ кӧп эм ӧлӧҥдӧр торт јоголорго јеткен. Ол тоодо кызыл тазыл (копеечник чайный), марал (маральник), алтын тазыл (родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр[7].
Јери ле јолдоры тӱзедер
Јуртта 3 ором: Олјондо, Тӧс, Јараттай. Баштаҥул — Корымду деп јолдоҥ туура (орустап подьезд) јол 84К-7 темдектӱ, узуны 11, 516 км.
| Кастакту јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Аймактыҥ тӧс јери Кӧксу-Оозы | 12 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 340 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 390 км, 420 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 4000 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ | 260 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ | 230 км |
Тӱӱкизи тӱзедер
Јурт 1862 јылда тӧзӧлгӧн.
Эл-јон тӱзедер
| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[8] | 2011[9] | 2012[9] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[2] |
| 149 | →149 | ↘142 | ↗143 | ↘138 | ↘130 | ↗137 |
Ук-калыктары тӱзедер
Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 70 кижи болгон, олордыҥ 53 % орустар, 45 % алтайлар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон [3].
Инфраструктуразы тӱзедер
- баштамы школ;
- јурттыҥ клубы;
- магазин;
- стадион;
- турбазалар.
Экономиказы тӱзедер
Кажы ла биле таҥынаҥ ээлемдӱ. Мал азыраары, аш салары, малга азырал јазаары, агаш белетеери. Туризм.
Кереестер тӱзедер
Тӱӱкилик тӱзедер
- Партизандардыҥ карындаштык мӧҥкӱзи (1921 ј., администрациялык тураныҥ јанында, Олјондо ором,1)[12][13]
- Граждан јууда корогон јуучыл јерлештерге кереес (1970-јј.бажы, Тӧс ором,7Б)[12][13]
- Ада-Тӧрӧл учун Улу јууда турушкандарга обелиск (1539)[14].
Археологиялык тӱзедер
- Мӧҥкӱсалгыш (1524)[14].
Ар-бӱткендик тӱзедер
Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[14].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер
Јарлу улузы тӱзедер
Ајарулар тӱзедер
- ↑ 1,0 1,1 Кастахта
- ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ 4,0 4,1 Молчанова О. Т. Топонимический словарь Горного Алтая / А.Т. Тыбыкова. — Горно-Алтайск: Горно-Алт. отд. Алт.кн.изд-ва, 1979. — С. 80,236. — 397 с.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ ӧзӱмдери. Растения Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ 12,0 12,1 Решение Исполнительного Комитета Совета народных депутатов Горно-Алтайской автономной области «Об отнесении недвижимых памятников истории и культуры к категории памятников местного значения» от 16.10.1989 г. № 348 (недоступная ссылка). Дата обращения: тулаан айдыҥ 29 кӱни, 4970. Архивировано 1610213696.
- ↑ 13,0 13,1 Список-объектов-культурного-наследия.pdf
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.