Турбаза «Кадын»
Турбаза «Кадын» (орустап Турбаза «Катунь») јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Чамал аймагында Ӱзнезиниҥ јурт јеезезине кирет.
| Јурт | |
| Турбаза «Кадын» | |
|---|---|
| орустап Турбаза «Катунь» | |
| 51°32′46″ с. ш. 85°54′32″ в. д.HGЯO | |
| Эл-тергее |
 Россия |
| Федерацияныҥ субъекты | Алтай Республика |
| Муниципал аймак | Чамал |
| Јурт јеезе | Ӱзнезиниҥ |
| Тӱӱкизи ле географиязы | |
| Бийиги | 300—500[1] м |
| Климады | орто-континентал |
| Ойдиҥ поязы | UTC+7:00 |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Эл-јонныҥ тоозы | |
| Ук-калыктар | орустар 77 % (2002)[2] |
| Окылу тил | алтай, орус |
| Тоолорлу идентификаторлор | |
| Телефонныҥ коды | +7 +7 38841 |
| Почтаныҥ индекси | 649240 |
| АТТК-ныҥ коды | 84243845004 |
| МТТК-ныҥ коды | 84643445116 |
|
|
|
.svg)
Этимологиязы
тӱзедерКадын орустап .
Физико-географиялык темдектери
тӱзедерГеографиязы
тӱзедерЈурт Туулу Алтайдыҥ тӱндӱк-кӱнчыгыш келтейинде, Кадынныҥ јарадында турат. Айландыра Иолгоныҥ сындары, тайга-тажы койу агаштарла бӱркелген. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 300—500 метрге бийик[1].
Климады
тӱзедерКлимады орто — континентал. Кыш бу јерлерде јымжак, карлу, тыҥ сооктор јок болот. Ортојылдык температура +3,0 °С градус кире болот, кейдиҥ чыгы 66,1 процент, ортојылдык кеми 855 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 2,4 м/с. 15 м/с тӱрген салкынду кӱндер 6,3. Јай тыҥ ла изӱ эмес, ортоайлык температура +30 градуска јетпейт, эҥ ле изӱ кӱн +34 °С, эҥ ле соок кӱнде −40 °С. Соокторлу кӱндер 18.05/27.07. Соок јок кӱндер 131. Јердиҥ ортојылдык температуразы 3 °С.
Аҥ-куштары
тӱзедерАймактыҥ јерлери аҥ-кушла байлык. Тӱлкӱ, кӧрӱк, јоонмойын, сыгырган, какай, тийиҥ, јараа, сарас, ӧркӧ, момон, кумдус, киш, койон агаш аразында, јалаҥдарда јӱрет[4].
Казыр аҥдардаҥ айу, бӧрӱ, јеекен. Аҥдар астаганы учун Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» киргендери тооргы, маны, кочкор[5]. Оок куштардаҥ кӱӱле, кӱӱк, талаҥ-келеҥ, ӱренчи, чымдык, торко-сары (орустап иволга), томыртка, тоорчык, топтонок (орустап свиристель), тейлеген, таралјы (орустап сойка), теке-мӱӱс (орустап чибис). Сууларда чараган, сӧлӧм, чабак деп балыктар јӱрет.
Ӧзӱмдери
тӱзедерАйландыра кырлар койу агашка бӱркеткен: аспак, кайыҥ, мӧш, карагай, јойгон, тал, каргана, беле, толоно ло о.ӧ. Јайгыда мешке, кӧжнӧ, јӱзӱн-јӱӱр јиилектер, кузук толо ӧзӧт. Ӧлӧҥ, чечектер, тайалар, кӱске јетире кӧс сӱӱндирип јайылат: каргана, тал, толоно, арчын, балан, ийт-тумчук, бороҥот, табылгы, адарткы, бастый, буланат, јеҥес, јоҥјолой, јаргак ӧлӧҥ, јыдунак, јыоан чечек, ийт-таман, јыракы-ӧлӧҥ, ийт-тырмак, калаш-чечек, кыйгак ӧлӧҥ, кӧгӧзин, кылганак, кымыскайак, кулун-чечек, кулузын. Алтай Республиканыҥ «Кызыл бичигине» кирген ӧзӱмдер алтын тазыл ла кызыл тазыл[6].
Јери ле јолдоры
тӱзедерЈуртта 6 ором: Агашту кош ором, Јииттердиҥ, Романтиктердиҥ, Карагайлу, Мӧштӱ, Кырлу.
| Турбаза «Кадын» јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире | |
| Администрациялык тӧс јер Ӱзнези | 4 км |
| Аймактыҥ тӧс јери Чамал | 19 км |
| Республикан тӧс кала Улалу | 80 км |
| Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы | 170 км |
| Тергеениҥ тӧс калазы Москва | 3800 км |
| Чуйдыҥ трагы (Р-256) 495 км-деҥ | 20 км |
Тӱӱкизи
тӱзедерЈурт 1860 јылдарда тӧзӧлгӧн. Јууныҥ кийнинде Кадынныҥ јанында аташ турбаза тудулган. Озо ло баштап Горно-Алтайск, Јаш-Тура, Барнаул калалардыҥ студенттерине тудулган база болгон. Атту, јойу маршруттар јазалган. Совет Союзта баштапкы атту турлар болгон. Москванаҥ, Ленинградтаҥ, Прибалтиканаҥ, Франциянаҥ ла Германиянаҥ туристтер келетен болгон.
1968 јылда мында палаточный лагерь ачылган. 1978 јылда эки кат јайгы туралар тудулган. 1981 јылда кышкы корпус тудулган, јыл туркунына туристтер келер боло берген. Мында библиотека, танцевальный ла спортивный площадкалар, камера хранения, пункт проката туристского и спортивного снаряжения, почта ла киосктар ачылган[7].
80-чи јј. турбазаныҥ ишчилерине јурт тудулган. XX-чи чактыҥ 90-чы јылдарында јаҥы «Турсиб» деп комфортабельный комплекс тудулган[7]
Эл-јон
тӱзедер| Эл-јонныҥ тоозы | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 2010[8] | 2011[9] | 2012[9] | 2013[9] | 2014[10] | 2015[11] | 2016[12] |
| 111 | →111 | ↗117 | ↗127 | ↘123 | ↘121 | ↘120 |
Ук-калыктары
тӱзедерОрус ла алтай улус јадат. Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 96 кижи болгон, олордыҥ 77 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[2].
Окылу тил: орус, алтай[13].
Инфраструктуразы
тӱзедер- Кӧп саба инфраструктуралык обьекттер Ӱзнезиниҥ јурт јеезезине кирет.
- Магазин;
- турбаза;
- конор тура.
Экономиказы
тӱзедерТаҥынаҥ ээлем. Мал азыраары. Туризм.
Кереестер
тӱзедерТӱӱкилик
тӱзедер- Карындаштык мӧҥкӱ, партизандар ла чоновецтердиҥ(429)[14].
Археологиялык
тӱзедерАр-бӱткендик
тӱзедерСкобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[14].
Јуруктардыҥ кӧмзӧзи
тӱзедерЈарлу улузы
тӱзедерАјарулар
тӱзедер- ↑ 1,0 1,1 Чемальский район (Чамал аймак)
- ↑ 2,0 2,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы
- ↑ Торбоков Т. Алтайдыҥ аҥ-куштары. Звери и птицы Алтая. — Горно-Алтайск: АУ РА "Литературно-издательский Дом «Алтын-Туу», 2020
- ↑ Красная книга Республики Алтай: животные / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 368 с. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
- ↑ 7,0 7,1 Рекреационное освоение Чемала
- ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
- ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
- ↑ Закон Республики Алтай от 3 марта 1993 года N 9-6 «О языках народов, проживающих на территории Республики Алтай» (с изменениями на 27 ноября 2020 года)
- ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.