Википедия

Шуҥмары

Шуҥмары (орустап Владимировка) јурт Россияда Алтай Республиканыҥ Кан-Оозы аймагында Коргонныҥ јурт јеезезине кирет.

Јурт
Шуҥмары
орустап Владимировка
51°02′50″ с. ш. 84°12′31″ в. д.HGЯO
Эл-тергее  Россия
Федерацияныҥ субъекты Алтай Республика
Муниципал аймак Кан-Оозы
Јурт јеезе Коргонныҥ
Тӱӱкизи ле географиязы
Бийиги 705 [1] м
Климады орто-континентал
Ойдиҥ поязы UTC+7:00
Эл-јонныҥ тоозы
Эл-јонныҥ тоозы ↘203[2] кижи (2016)
Ук-калыктар орустар 85 %[3]
Окылу тил алтай, орус
Тоолорлу идентификаторлор
Телефонныҥ коды +7 38841
Почтаныҥ индекси 649458
АТТК-ныҥ коды 84235835002
МТТК-ныҥ коды 84635435106
Номер в ГКГН 0154356
Шуҥмары (Россия)
Шуҥмары
Москва
Шуҥмары (Алтай Республика)КытатМонголияКазахстанТываХакасияКемерово областьАлтай крайКош-Агаш аймакУлалуМайма аймакОҥдой аймакТурачак аймакУлаган аймакКан-Оозы аймакКӧксу-Оозы аймакЧамал аймакЧоо аймакШабалин аймак
Шуҥмары (Алтай Республика)
Улалу
Шуҥмары
 Медиафайлдар Викискладта

Этимологиязы тӱзедер

Шуҥмары орустап .

Физико-географиялык темдектери тӱзедер

Географиязы тӱзедер

Јурт Туулу Алтайдыҥ кӱнбадыш келтейинде, Теректи ле Тӧгӧтиктиҥ сындарыныҥ эдегинде, Чарас ичинде Кума, Чечулиха, Прямая стрелка ла Чарыш суулардыҥ бириккенинде турат. Талайдыҥ кемјӱзинеҥ 705—708 метрге бийик[1][4].

Климады тӱзедер

Климады орто-континентал. Кыш ӱлӱрген айдыҥ учынаҥ ала кандык айдыҥ бажына јетире турат. Соок ло деген чаган айда ортоайлык температура −19 °C, кар мында калыҥ тӱжет, тыҥ салкындар болбойт. Јай кичӱ изӱ айдаҥ башталып, сыгын айдыҥ бажына једет, кыска ла серӱӱн. Ортоайлык изӱ +18..+20 °C болот. Кейдиҥ чыгы 700—750 мм. Салкынныҥ ортојылдык тӱргени 4,5 м/с.

Аҥ-куштары тӱзедер

Тайгаларында јӱзӱн-јӱӱр аҥдар јӱрет: айу, бӧрӱ,тӱлкӱ, койон, јеекен, агас, албаа, јоонмойын, кӧрӱк, јараа, марал, аҥ, элик, булан, тооргы[5]. Куштардаҥ кедери тарал, каргаа, ӱкӱ, кӱӱк, тейлеген, талеҥко, мӱркӱт, карчага, јелечи, мечиртке, чай, торлоо, бӧднӧ, кӱртӱк јӱрет. Сууда балык кезем астаган да болзо, чараган, бел, чортон, ускуч, јылмай ла база кезик бӱдӱм балык бар.

Ӧзӱмдери тӱзедер

Кырлар кӧп сабазы тыт агашла бӱркелген, бийиктей мӧш агаш кӧп, чиби агаш суујакалай аралдарда ӧзӧт, тал, кайаҥ агаш тыҥ ла кӧп эмес, је бар[6]. Јаан јакшы одорлордо јӱзӱн-јӱӱр ӧлӧҥ лӧ јердиҥ јиилеги. Арал-јыдуларда тийиҥкат, бороҥот, кызылгат ӧзӧт. Меестерде маҥыр, јонјолой, сӧҥӱскен, кӧрмӧсјиилек, тайа. Саста кӧгӧзин, кыйгак ӧлӧҥ лӧ о.ӧ. Кырлардыҥ тӱштӱк јаны меес, агаш јок тас, агаштар кобы јиктерде. Кызыл тазыл (орустап копеечник чайный), марал (орустап маральник), алтын тазыл (орустап родиола розовая) ла оноҥ до ӧскӧ кӧп чечектер ле ӧлӧҥдӧр. Сӱрекей кӧп ӧзӱмдер Алтайда таркаган, је кезиги астап, «Алтай Республиканыҥ Кызыл бичигине» кирген: арчын, алтын тазыл, кызыл тазыл, кӱн-келди, таҥдалай[7].

Јери ле јолдоры тӱзедер

Јурттыҥ текши јери 78,68 га[8]. Шуҥмары јурттыҥ сыны тӱндӱктеҥ тӱштӱк јаар 1 км 638 м, кӱнчыгыштаҥ кӱнбадыш јаар 499 м [9]. Јуртта 2 ором: Јараттай, Тӧс[10]. Јурттыҥ оромдорыныҥ текши узуны ла ээлемдерге јетире јолдордыҥ узуныла кожо 4,682 км[8].

Јуртка ӱч јолло једер аргалу: Улалу — Чаргы — Кӧкӧйӧниҥ боочызы — Чакырдыҥ боочызы — Кан-Оозы — Шуҥмары; Улалу — Себиниҥ боочызы, Нефтебаза — Јабаганныҥ боочызы — Јабаган — Кан-Оозы — Шуҥмары; Алтай крайдаҥ келзе, Јаш-Тура — Солонешный — Чаргы-Оозы — Кан-Оозы — Шуҥмары.

«Кан-Оозы — Коргон» деп регионал учурлу кӧӧлик јолдо турат, идентификационный темдеги 84К-109[11], узуны 63,055 км[12].

Шуҥмары јурттаҥ ала ӧскӧ јурттарга јетире
Администрациялык тӧс јер Коргон 19 км
Аймактыҥ тӧс јери Кан-Оозы 44 км
Республикан тӧс кала Улалу 250 км
Јаш-Тураныҥ темир јолыныҥ вокзалы 310 км, 340 км
Тергеениҥ тӧс калазы Москва 4000 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 514,5 км-деҥ 170 км
Чуйдыҥ трагы (Р-256) 610,8 км-деҥ 140 км

Тӱӱкизи тӱзедер

Шуҥмары јурт 1923 јылда тӧзӧлгӧн. Чечулиха ла Кирград деп эки јуртты кӧчӱрип, мында бириктирген.

Эл-јон тӱзедер

Эл-јонныҥ тоозы
2010[13]2011[14]2012[14]2013[14]2014[15]2015[16]2016[2]
228→228↘220↗223↗230↘208↘203

Ук-калыктары тӱзедер

Јуртта 2002 јылдыҥ тооалыжы аайынча 262 кижи болгон, олордыҥ 85 % орустар ла оноҥ до ӧскӧ укту улус болгон[3].

Инфраструктуразы тӱзедер

  • баштамы школ;
  • эмчилик;
  • јурттыҥ клубы;
  • магазин.

Экономиказы тӱзедер

Јуртта јаан ээлемдер јок. Кӧп саба билелер таҥынаҥ ээлемдӱ. Јылкы, соок тумчукту, оок мал азыраары. Туризм.

Кереестер тӱзедер

Тӱӱкилик тӱзедер

Археологиялык тӱзедер

  • Тӱӱкилик јер, Девичий плес (1354)[17];
  • Јес рудалу, јебрен казынты (1351), Ады јок сууныҥ јанында[17].

Скобканыҥ ичинде кереестиҥ аҥылу темдек-тоозы кӧргӱзилген «Кереестердиҥ текши тоозы» деп бичикте[17].

Ар-бӱткендик тӱзедер

  • Байлу туу;
  • Тоҥмок суу.

Јуруктардыҥ кӧмзӧзи тӱзедер

Јарлу улузы тӱзедер

Ајарулар тӱзедер

  1. ↑ 1,0 1,1 Vladimirovka (англ.). GeoNames.
  2. ↑ 2,0 2,1 Оценка численности постоянного населения Республики Алтай по населённым пунктам за 2012-2016 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016. Архивировано кандык айдыҥ 21 кӱни, 2016 јыл.
  3. ↑ 3,0 3,1 Коряков Ю. Б. База данных «Этно-языковой состав населённых пунктов России».
  4. ↑ Владимировка
  5. ↑ Собанский Г. Г. Звери Алтая. — Барнаул: [б.и.], 2005.
  6. ↑ Кучин А. П. Всемирный фонд дикой природы. Флора и фауна Алтая. — Горно-Алтайск: [б.и.], 2001.
  7. ↑ Красная книга Республики Алтай: растения / Горно-Алтайский гос. ун-т. СО РАН. Центральный сиб. бот. сад. Горно-Алтайский бот. сад. — 3-е изд., перераб. и доп. — Горно-Алтайск: ГАГУ, 2017. — 267 с.: ил. — Библиогр.: с. 233—256. — ISBN 978-5-93809-086-6. — Текст: электронный
  8. ↑ 8,0 8,1 Генеральный план муниципального образования Коргонское сельское поселение Усть-Канского района Республики Алтай (недоступная ссылка). Дата обращения: 1612057239. Архивировано 1610204036.
  9. ↑ Карта села Владимировка
  10. ↑ Онлайн-карта Республики Алтай с улицами и номерами домов.
  11. ↑ Региональная трасса 84К-109
  12. ↑ Постановление Правительства Республики Алтай от 12.04.2018 N 107 «Об утверждении Перечня автомобильных дорог общего пользования регионального значения Республики Алтай и признании утратившими силу некоторых постановлений Правительства Республики Алтай»
  13. ↑ Численность и размещение населения. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года по Республике Алтай. Том 1. Дата обращения: кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014. Архивировано кандык айдыҥ 15 кӱни, 2014 јыл.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Оценка численности постоянного населения на 1 января 2013 года по населённым пунктам Республики Алтай. Дата обращения: сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013. Архивировано сыгын айдыҥ 21 кӱни, 2013 јыл.
  15. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам за 2012-2014 годы. Дата обращения: кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014. Архивировано кичӱ изӱ айдыҥ 11 кӱни, 2014 јыл.
  16. ↑ Оценка численности постоянного населения по населённым пунктам Республики Алтай за 2011-2014 годы. Дата обращения: кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015. Архивировано кандык айдыҥ 16 кӱни, 2015 јыл.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Ойношев В. П., Урбанова С. Е. Свод обьектов культурного наследия Республики Алтай. — Горно-Алтайск: АУ РА «АКИН РА», 2013.

Тайантылар тӱзедер

Алган јери - "https://alt.wikipedia.org/w/index.php?title=Шуҥмары&oldid=45585"